استخراج الگوهای کاربری ساحلی و پایش تغییرات آن در جزیره قشم با رویکرد مدیریت ساخت ‌و سازهای ساحلی

مقدمه: تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم می توانند دلایل متفاوتی داشته باشد که بررسی نشده است. پژوهشگران از تصاویر با وضوح متوسط به ویژه داده های ماهواره ای لندست برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی استفاده نموده اند که با تفکیک مکانی 30 متری این تصاویر که در ناحیه ساحلی مرز مشترک اکوسیستم های ساحلی- دریایی می باشد، خطاهایی وجود دارد. به همین دلیل در پژوهش حاضر از سری عکس های هوایی با دقت بالا و مقیاس های 1:10.000 و 1:20.000  برای استخراج الگوهای کاربری ساحلی و پایش تغییرات آن برای دوره 51 سال گذشته استفاده شده است. اهداف این پژوهش نیز در راستای اثبات فرضیه مبنی بر بررسی و تحلیل تغییرات کاربری ساحلی جزیره قشم و نحوه تغییرات آن در طی نیم قرن اخیر می باشد.مواد و روش ها: محدوده مورد مطالعه در عرض 2500 متری از خط ساحلی به سمت خشکی جزیره قشم تعریف گردید و الگوهای کاربری ساحلی در این محدوده بررسی شد. ابتدا از عکس های هوایی جزیره قشم در سال های 1346، 1369، 1374، 1386 و 1396 استفاده شد. بعد از برداشت نقاط کنترل و مرجع مختصاتی، عکس ها زمین مرجع شده و کاربری های اراضی و خط ساحلی در نرم افزار arcgis استخراج شد. به منظور پیش بینی مساحت کاربری انسان ساخت و ارتباط آن با عوارض جغرافیایی و معیارهای محیطی در گستره نواحی ساحلی جزیره قشم، از مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی استفاده شد.نتایج و بحث: نتایج نشان داد اراضی بایر، تپه های صخره ای و جنگل های پراکنده به ترتیب با فراوانی نسبی 3/29، 7/23 و 3/10 درصد، الگوهای غالب کاربری ساحلی قشم هستند. در سال های 1346 تا 1396، اراضی بایر، کشاورزی، تپه های صخره ای، جنگل مانگرو و صخره های ساحلی به ترتیب 4851، 297، 7099، 219 و 2938 هکتار کاهش یافته است؛ اما سکونتگاه های انسانی، تپه ماهور، سواحل گلی، سواحل ماسه ای، اسکله - بنادر و نواحی صنعتی به ترتیب 2094، 3813، 136، 5351، 644 و 1249 هکتار افزایش یافته است. در نواحی شرقی به ویژه محور درگهان - قشم، بیشترین تغییرات کاربری ساحلی مربوط به ساخت وسازهای انسانی شامل احداث شهرک صنعتی طولا، توسعه سکونتگاه شهری قشم و درگهان، احداث اسکله های بهمن، ذاکری، توسعه شهر درگهان و اسکله لافت بوده است و مساحت شهر ساحلی قشم در ساحل شرقی از 450 هکتار در سال 1386 به 730 هکتار در سال 1396 افزایش یافت و رشد شهر به سمت جنوب و جنوب غربی بوده است. مدل رگرسیون وزن دار جغرافیایی نشان داد که با متغیرهای فاصله از زیستگاه های طبیعی، مناطق حفاظت شده، چشم اندازهای ساحلی و بندرگاه می توان مساحت کاربری انسان ساخت را پیش بینی نمود.نتیجه گیری: تحلیل و بررسی عکس های هوایی جزیره قشم در محدوده ساحلی به عرض 2500 متر از خط ساحل در سال های 1346 تا 1396 در یک بازه 51 ساله نشان داد کاربری های اراضی بایر که فاقد پوشش جنگلی هستند، تپه های صخره ای و پوشش های جنگلی تنک و پراکنده، کاربری های غالب نواحی ساحلی جزیره قشم هستند؛ اما برنامه ریزی های انجام شده، سیاست گذاری و توسعه صنعت اکوتوریسم و همچنین ظرفیت صنایع دریایی و انرژی منجر به توسعه انسانی و ساخت وسازهای صنعتی، تجاری و مسکونی در نواحی ساحلی قشم به ویژه در سال های 1374 تا 1396 گردید.

determining patterns of coastal use and monitoring its changes in qeshm island by the approach of coastal construction management

introduction: coastal land use changes of qeshm island can have different reasons that haven’t been investigated. researchers have used images by medium resolution, especially rs with pixel 30m. in this research, a series of high-precision aerial photos with scales of 1:10,000 and 1:20,000 were used to extract patterns of coastal land use for the 51 years ago. the goals are investigation of coastal land use changes of qeshm island during the last half century.materials and methods: the study area was defined in a buffer of 2500 m from the coastline to the land side of qeshm island, and the beach use patterns in this area were investigated and analyzed. at first, information sources were used to extract the coastline and determine the study area, by aerial photos of qeshm island in the years of 1346, 1369, 1374, 1386 and 1396. the aerial photos were ground-referenced and existing borders and land uses. in order to predict the area of ​​man-made use and its relationship with geographical effects and environmental criteria in the coastal areas of qeshm island, a geographically weighted regression model was used.results and discussion: the results showed that barren lands, rocky hills and scattered forests are the dominant patterns of qeshm coastal land use with relative frequency of 29.3%, 23.7% and 10.3% respectively. in the years 1346 to 1396, barren lands, agriculture, rocky hills, mangrove forest and coastal rocks have decreased by 4851, 297, 7099, 219 and 2938 hectares respectively; however, human settlements, tepe mahor, clay beaches, sandy beaches, wharf-ports and industrial areas have increased by 2094, 3813, 136, 5351, 644 and 1249 hectares, respectively. in the eastern areas, especially the darghan-qeshm axis, the most coastal land use changes related to human constructions include the construction of the tula industrial town, the development of qeshm and darghan urban settlements, the construction of bahman and zakari wharves, the development of darghan city and the laft wharf. the area of ​​the coastal city of qeshm on the east coast increased from 450 ha in 1386 to 730 ha in 1396 and the growth of the city has been towards the south and southwest. the geographically weighted regression model showed that with the variables of distance from natural habitats, distance from protected areas, beautiful coastal views and distance from the port, the area of ​​man-made use in the coastal areas of qeshm island can be predicted.conclusion: analysis and review of aerial photos of qeshm island in the coastal area 2500 meters wide from the coast line in 1346 to 1396 in a period of 51 years showed the use of barren land that lacks forest cover. are, rocky hills and thin and scattered forest covers are the dominant uses of the coastal areas of qeshm island; but the planning, policies and development of the ecotourism industry as well as the capacity of marine and energy industries lead to human development and industrial, commercial and residential constructions in the coastal areas of qeshm, especially in the year 1374 to 1396.