بررسی ساختار مورفولوژیکی - زمین‌ساختی ارتفاعات سیاه‌کوه در ناحیه دامغان با استفاده از پارامترهای تندی و فرورفتگی

مقدمه: شناسایی زمین ساخت فعال در یک ناحیه و تاثیراتی که بر تحول لندفرم ها می گذارد؛ یکی از اهدافی است که محققان علم ژئومورفولوژی همواره در پی آن بوده اند. در این میان شبکه های آبراهه ای جزء عوارضی هستند که بر سطح وسیعی از لندفرم ها جریان دارند. این عوارض نسبت به تغییرات سنگ شناسی و یا زمین ساختی حساس هستند و به سرعت نسبت به این تغییرات واکنش نشان می دهند. مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در جنوب ارتفاعات البرز شرقی قرار گرفته و با نام ارتفاعات سیاه کوه شناخته می شود. هدف اصلی در این پژوهش بررسی ساختار مورفولوژیک و زمین ساختی ارتفاعات سیاه کوه با استفاده از پارامترهای تندی و فرورفتگی بر مبنای ناهنجاری نیمرخ های طولی رودخانه های ناحیه بر مبنای محورهای برجستگی و فرونشینی است. به منظور محاسبه نرخ پارامتر تندی و فرورفتگی نیمرخ طولی یک رودخانه از فرمول توان رود بر مبنای دو پارامتر اصلی مساحت زهکشی a و شیب رود s استفاده می شود. این فرمول برمبنای نمودار لگاریتمی شیب و مساحت زهکشی است که خط رگرسیون مناسب برای آن تعیین می گردد. در این رابطه رگرسیونی، شیب خط پارامتر فرورفتگی و عرض از مبداء همان پارامتر تندی است.بحث و نتایج: گستردگی ارتفاعات سیاه کوه در میان مجموعه ای از رسوبات جوان کواترنری با فاصله 4 کیلومتری از جبهه کوهستان اصلی، ساختار سیاهکوه را مشابه اشکال  فوربرگی نمایان ساخته است.  به نظر می رسد بخش شرقی فوربرگ سیاه کوه توسط رسوبات نئوژن و کواترنری پوشیده شده باشد. بقایای آن به شکل آبکندهایی عمیق در سطح ظاهر شده است. به منظور بررسی وضعیت زمین ساختی سطح سیاه کوه به بررسی پارامتر تندی و فرورفتگی دو رود جاری بر سطح این  فوربرگ پرداخته شد؛ یکی از رودها برسطح اصلی  فوربرگ جریان دارد و رود دیگر در بخش آبکندی یا مدفون شده  فوربرگ جریان یافته است. هر دو رود در مسیر جریان خود دارای نقاط عطف متعددی هستند که برگرفته شده از محل گسل خوردگی ها و اختلافات سنگ شناسی بستر رودها است. مقادیر پارامتر تندی برای رود اصلی و آبکندی برای رود اصلی 121.4 و برای رود آبکندی 119.96 می باشد. در مقابل نرخ پارامتر فرورفتگی در هر دو رود مقادیر بسیار کم و حتی منفی را نشان می دهد. از آنجا که پارامتر تندی رابطه مستقیمی با فرایش های زمین ساختی دارد؛ می توان گفت مقادیر این پارامتر در هر دو رود نشان-دهنده تاثیر زمین ساخت فعال در سطح  فوربرگ است.نتیجه گیری: بررسی های انجام شده بر روی منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که 2 عامل زمین ساخت فعال و سنگ شناسی بر روی ساختار مورفولوژیک فوربرگ سیاه کوه تاثیر بسیار زیادی دارند. همچنین عوامل مرتبط با جریان های رسوبی نشات گرفته از ارتفاعات بالادست ناحیه در تغییر و تحول این لندفرم ها در قالب مدفون شدگی موثر بوده اند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد استفاده از روش مبتنی بر ناهنجاری های نیمرخ طولی رودخانه در قالب پارامترهای تندی و فرورفتگی نقش موثری در شناسایی لندفرم ها و محورهای فرایشی و فرونشستی مرتبط با ویژگی های زمین ساختی عوارض در رابطه با تغییرات توپوگرافی شان دارد.

investigation of morphological-tectonic structure of siah-kuh heights in damghan area using steepness and concavity parameters

introduction: identification of active tectonics in an area and its effects on the morphology of landforms is one of the topics that has always been of interest to geomorphologists. waterways are among the features that flow a wide range of landforms. these features are sensitive to lithological or tectonic changes and react quickly to these changes.materials and methods: the study area is located in the south of the eastern alborz mountains and is known as the siah-kuh heights. the main purpose of this study is to investigate the morphological and tectonic structure of siah-kuh using steepness and concavity parameters based on the anomalies of longitudinal profiles of the rivers based on the uplift and subsidence axes. in order to calculate the rate of steepness and concavity of longitudinal profiles, the stream power low formula is used based on the two main parameters of drainage area and slope of river. this formula is based on a logarithmic plot of the slope and drainage area for which the appropriate regression line is determined. in this regression relation, the slope of the line is the concavity parameter and the intercept is steepness parameters.results and discussion: the extent of the siah-kuh heights among a series of young quaternary sediments at a distance of 4 km from the main mountain front, the structure of the siah-kuh is similar to foreberg forms. the eastern part of the siah-kuh foreberg appears to have been covered by neogene and quaternary sediments. its remnants have appeared in the form of deep gorges on the surface. one of the rivers flows on the main surface of foreberg and the other flows in the drained or buried part of foreberg. both rivers have several knick points in their flow path, which are taken from the location of faults and lithological differences of the riverbed. the values of the steepness parameter for the main river and the gully is 121.4 for the main river and 119.96 for the gorges. in contrast, the depression parameter rate in both rivers shows very low and even negative values. since the sharpness parameter is directly related to the tectonic processes; it can be said that the values of this parameter in both rivers indicate the effect of active tectonics at the level of foreberg.conclusion: the studies performed on the study area show that the two factors of active tectonics and lithology have a great impact on the morphological structure of siah-kuh foreberg. also, factors related to sedimentary flows originating from the uplands of the area have been effective in changing these landforms in the form of burial. also, the results showed that the use of the method based on longitudinal profile anomalies of the river in the form of steepness and concavity parameters has an effective role in identifying erosion and subsidence axes related to tectonic situation of features in relation to their topographic changes.