بررسی شاخص های تفرق خاک و ارتباط تکامل خاک- زمین نما در اقلیم خشک جنوب شرق ایران

سابقه و هدف: اطلاع در مورد تغییرات مکانی خاک از نظر اندازه گیری تفرق خاک، امکان برآورد کیفیت و واریانس وتغییرات در نقشه های خاک را ارایه م ی دهد. شاخص های تفرق و مدل ها ی توزیع فراوان ی، ابزار آمار ی است کهاکولوژیست ها در دهه های اخیر برای تجزیه و تحلیل قواعد ذاتی نهادهای مختلف محیطی به کار گرفته اند . در اینپژوهش، بررسی روابط بین تکامل خاک- زمین نما و سطوح ژیومرفیک مختلف و همچنین شاخص های تفرق خاک وروابط بین سطح و شاخص های تفرق در بخشی از اراضی شهرستان بم، استان کرمان، به عنوان نمونه ای از مناطقخشک کشور مورد مطالعه قرار گرفت.مواد و روش ها: منطقه مورد مطالعه در جنوب شرقی ایران و در شرق استان کرمان بین عرض های جغرافیایی 28 درجهو 52 دقیقه تا 29 درجه و 9 دقیقه شمالی و طول های جغرافیایی 58 درجه و 4 دقیقه تا 58 درجه و 28 دقیقه شرقیقرار گرفته است. زمین نماهای اصلی این منطقه شامل مخروط افکنه، پلایا، باهادا، تپه و کوه می باشند . این منطقهبراساس سیستم طبقه بندی آمریکا دارای رژیم رطوبتی اریدیک و رژیم حرارتی هایپرترمیک است . در این پژوهشتفرق خاک برای سلسله مراتب ژیومرفیک (زمین نما، زمین ریخت، سنگ شناسی و سطوح ژیومرفیک) و رده بندی خاکامریکایی (رده تا فامیل خاک) با استفاده از شاخص های مناسب از جمله شاخص شانن و فراوانی محاسبه شدند.یافته ها: در منطقه مورد مطالعه با تشریح خاکرخ های حفرشده در منطقه، خاک ها براساس سیستم رده بندی آمریکایی،calcigypsids 2010 ) در تعداد هشت گروه بزرگ خاک طبقه بندی شدند . گروه بزرگ های طبقه بندی شده شامل )petrocalcids و calciargids ،haplocalcids ،haplogypsids ،haplocambids ،torriorthents ،haplosalidsهستند. نتایج حاصل از بررسی شاخص های تفرق در منطقه مورد مطالعه نشان داد که شاخص های تفرق از جملهشاخص شانن و شاخص اونیل در سلسله مراتب طبقه بندی از سطح رده به فامیل خاک افز ایش می یابد . همچنینشاخص های تفرق و غنا باگذشت زمان از باهادای جدید به باهادای قدیمی افزایش یافته است؛ بنابراین سن سطوحژیومرفیک بر تکامل خاک اثر داشته و باعث افزایش تفرق خاک در منطقه مورد مطالعه شده است. همچنین یک رابطهخطی مثبت بین شاخص های تفرق و مساحت س طح ژیومرفیک به دست آمد. بررسی روابط بین شاخص غنا و سطحژیومرفیک نشان داد که با افز ایش مساحت سطوح ژیومرفیک، میزان شاخص غنا افزایش پیدا کرد و مدل برازش شدهبرای روابط غنا- مساحت در منطقه مورد مطالعه، از نوع لگاریتمی بود.نتیجه گیری: نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که تمام فرآیندهایی که در تکامل زمین ریخت ها نقش دارند، به طورمستقیم یا غ یرمستقیم در تکامل خاک های تشک یل شده بر رو ی این زمین ریخت ها نیز دخالت دارند. مطالعه خاک ها درزمین ریخت های مختلف در منطقه مورد مطالعه نشان داد که تشکیل خاک و خصوص یات آن ها تحت تاث یر موقعیتژیومرفیکی آن ها هستند . نتا یج نشان داد که شاخص های تفرق در هر دو سطح سلسله مراتب طبقه بندی و ژیومرفیک باکاهش سطح سلسله مراتب افز ایش پیدا کرد . افزایش شاخص های تفرق در خاک و زم ین نما در طول زمان، نشان دهندهاین است که تکامل خ اک از نوع واگرا است، یعنی با افزایش تکامل خاک، تفرق آن زیاد شده و در نتیجه خلوصنقشه خاک کاهش م ی یابد. افزایش غنا و تفرق خاک بر اساس سلسله مراتب ژیومرفیکی و سطوح طبقه بندی خاک ها وافزایش آنتروپی و غنا در مقابل وسعت سطوح ژیومرفیکی، تاییدکننده این نظر است که خاک های مطالعه شده، در واقعیک سیستم دینامیک غیرخطی هستند.