برهمکنش باکتری ریزوبیوم، قارچ مایکوریزا و محلول دودآب بر صفات ریشه و خصوصیات اگروفیزیولوژیک نخود

سابقه و هدف: تغذیه گیاهان زراعی بویژه محصولات کشت شده به‌صورت دیم یکی از مهمترین برنامه‌های مدیریتی در افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی است؛ به‌طوری که روش تغذیه گیاه همراه با کاهش هزینه‌های تولید و حفظ محیط زیست و در راستای اجرای کشاورزی پایدار باشد. براین اساس به‌منظور بررسی برهمکنش دودآب، قارچ مایکوریزا و باکتری ریزوبیوم بر صفات ریشه و خصوصیات اگروفیزیولوژیک نخود، آزمایشی در سال زراعی 1400-1399 در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی اجرا شد.مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارهای مورد آزمایش شامل چهار سطح دودآب و نوع کاربرد (یک لیتر در هکتار بصورت محلول پاشی، 2 و 4 لیتر در هکتار بصورت خاک کاربرد و شاهد) به‌عنوان عامل ‌اصلی و سه ترکیب میکروارگانیسم شامل ریزوبیوم (1750 گرم نخود + 100 سی‌سی مزوریزوبیوم سیسری) ، مایکوریزا (1750 گرم نخود + 100 سی‌سی آب + 60 گرم مایکوریز آربوسکولار+ 5 گرم شکر)، ریزوبیوم و مایکوریزا (1750 گرم نخود + 100 سی‌سی ریزوبیوم + 60 گرم مایکوریزا) به همراه شاهد به ‌عنوان عامل ‌فرعی در نظرگرفته ‌شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر دودآب بر صفات تعداد گرهک، قطر ریشه، آنزیم کاتالاز و قند محلول برگ معنی‌دار شد. اثر کود بیولوژیک بر صفات تعداد گرهک، طول ریشه، قطر ریشه، وزن خشک ریشه، قند محلول برگ، محتوی نسبی آب برگ (rwc)، آنزیم سوپراکسید دیسموتاز و کاتالاز معنی‌دار شد. اثر متقابل دودآب در کود بیولوژیک بر صفت کلروفیل کل و کارتنوئید معنی‌دار گردید. محلول‌پاشی دودآب با غلظت یک لیتر در هکتار در دو مرحله رویشی و پیش از گلدهی از نظر آنزیم کاتالاز (189/76 میکروگرم در میلی‌گرم محلول پروتئین)، کلروفیل کل (29/167میلی‌گرم بر گرم) و کارتنوئید (9/3 میلی‌گرم بر گرم) از خود برتری نشان داد. کاربرد خاکی دودآب با غلظت 4 لیتر در هکتار از نظر قطر ریشه (9/4 میلی‌متر) و قند محلول برگ (35/395 میلی‌گرم بر گرم وزن نمونه گیاهی) بیشترین مقادیر را به خود اختصاص داد. کاربرد توام ریزوبیوم و مایکوریزا از نظر طول ریشه (4/20 سانتی‌متر)، و تلقیح ریزوبیوم به تنهایی از نظر تعداد گرهک ریشه (31 گرهک) و قطر ریشه (9/4 میلی‌متر) و تلقیح مایکوریزا به تنهایی از نظر صفت وزن خشک ریشه (1/2 گرم) و محتوی نسبی آب برگ (67/1 %) بیشترین مقادیر را به خود اختصاص دادند.نتیجه‌گیری: به‌طورکلی، محلول‌پاشی دودآب با غلظت یک لیتر در هکتار در دو مرحله و تلقیح بذر با ریزوبیوم و مایکوریزا می‌تواند موجب بهبود خصوصیات اگروفیزیولوژیک نخود در شرایط دیم شود.

interaction of rhizobium bacterium, mycorrhiza fungus and smoke water solution on root traits and agrophysiological characteristics of chickpea

background and objectives: plant nutrition, especially rainfed crops, is one of the most important management programs in increasing the quantitative and qualitative yield of crops. so that, the method of plant nutrition is accompanied by reducing production costs and preserving the environment and in the implementation of sustainable agriculture. therefore, in order to investigate the interaction of smoke water, mycorrhiza fungus and rhizobium bacteria on root traits and agrophysiological characteristics of chickpea, an experiment was carried out in the crop year of 2019 in the research farm at campus of agriculture and natural resources, razi university.materials and methods: the experiment was carried out as split plots based on a randomized complete block design with three replications. the treatments included four levels of smoke water and the type of application (one liter per hectare as foliar spraying, 2 and 4 liters per hectare as soil application and control) as the main plots and three combinations of microorganisms including rhizobium (1750 grams of chickpea + 100 cc of mesorhizobium ciceri), mycorrhiza (1750 grams of chickpea + 100 cc of water + 60 grams of arbuscular mycorrhizae + 5 grams of sugar), rhizobium and mycorrhiza (1750 grams of chickpeas + 100 cc of rhizobium + 60 grams of mycorrhiza) along with the control were considered as sub plots.results: the results showed that the effect of smoke water on the characteristics of number of root nodules, root diameter, catalase enzyme and leaf sugar solution were significant. the effect of biological fertilizers on the characteristics of number of nodules, root length, root diameter, root dry weight, leaf sugar solution, relative leaf water content, superoxide dismutase enzyme and catalase enzyme were significant. the interaction effect of smoke water × biological fertilizer was significant on total chlorophyll and carotenoids. the smoke water factor (1 lit/ha) at two growth stages (vegetative and the beginning of flowering) in terms of catalase enzyme (189.76 u g-1 mg-1 sol. protein), total chlorophyll (29.167 mg/g) and carotenoids (9.3 mg/g) had the highest values. the soil used of smoke water (4 lit/ha) in terms of root diameter (4.9 mm) and leaf sugar solution (395.35 mg/g fw) also took the highest values. the use of rhizobium with mycorrhiza in terms of root length (20.4 cm), and rhizobium inoculation alone in terms of the number of root nodules (31 nodules) and root diameter (4.9 mm) and mycorrhiza inoculation alone obtained the highest values in terms of root dry weight (1.2 g) and relative leaf water content (67.1 %). conclusion: in generally, spraying of smoke water with 1 lit/ha at two stages along with inoculation of seeds with rhizobium and mycorrhiza can improve chickpea agrophysiological characteristics under rainfed condition.