ارزیابی شاخص‌های کیفیت خاک و ارتباط آن با عملکرد برنج در شالیزار‌های مرکزی استان گیلان

سابقه و هدف: ارزیابی کیفیت خاک و ایجاد تعادل بین میزان تولید محصول و بهبود کیفیت منابع طبیعی یکی از مسائل مورد توجه در مدیریت پایدار خاک‌ها به‌منظور تولید بهینه کشاورزی و حفظ منابع طبیعی است. در عرصه‌های کشاورزی آگاهی از عوامل موثر بر کیفیت خاک برای مدیریت بهینه و رسیدن به حداکثر بهره‌وری اقتصادی، امری ضروری است. در این راستا به‌منظور دستیابی به مدیریت پایدار خاک و پیش‌بینی خطرات تخریب خاک، تعیین روشی مناسب برای ارزیابی کیفیت خاک نیز دارای اهمیت می‌باشد. اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﻫﺪف ارزیابی کیفیت خاک اراضی شالیزاری، تعیین حداقل ویژگی‌های موثر بر کیفیت خاک و بررسی تاثیر شاخص‌های کیفیت خاک به‌دست آمده با استفاده از روش‌های مختلف بر عملکرد برنج، در اراضی شالیزاری منطقه پیربازار استان گیلان انجام گرفت.مواد و روش‌ها: بر اساس متوسط عملکرد سالیانه برنج، دو دسته اراضی شامل شالیزارهای با عملکرد پایین (t ha^-1 4.6>) و عملکرد بالا (t ha^-1 4.6≤) در منطقه مورد مطالعه انتخاب شدند. جمعاً 60 نمونه خاک مرکب از عمق صفر تا 30 سانتی‌متر و محصول برنج در پلاتی به وسعت 1 متر مربع به مرکزیت محل‌های نمونه‌برداری خاک برداشت شد. در این پژوهش با استفاده از روش تجزیه به مولفه‌های اصلی (pca)، از میان 20 ویژگی فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک به‌عنوان ویژگی‌های موثر بر کیفیت خاک (tds)، 5 ویژگی به‌عنوان حداقل ویژگی‌های موثر بر کیفیت خاکmds) ) انتخاب گردید. سپس کیفیت خاک شالیزارهای با عملکرد پایین و بالا با استفاده از دو مدل شاخص تجمعی ساده (iqisa) و شاخص تجمعی وزن‌دار (iqiwa) و هر کدام در دو مجموعه ویژگی‌های خاک tds و mds ارزیابی شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که 5 ویژگی کربن‌ آلی، نیتروژن کل، پتاسیم قابل استفاده، درصد رس و فعالیت آنزیم اوره‌آز به‌عنوان مجموعه ویژگی‌های mds، می‌تواند 67 درصد تغییرات کیفیت خاک‌ها را توصیف نماید. ارزیابی کیفیت خاک اراضی شالیزاری نشان داد زمانی‌که شاخص تجمعی ساده و وزن‌دار کیفیت خاک با استفاده از مجموعه mds تعیین می‌شوند، اختلاف معنی‌داری بین شاخص کیفیت خاک شالیزارهای با عملکرد پایین و بالا مشاهده می‌شود؛ به‌طوری‌که شالیزارهای با عملکرد بالا از میانگین iqisa-mds و iqiwa-mds بالاتری (به‌ترتیب 0.84 و 0.89) نسبت به شالیزارهای با عملکرد پایین (به‌ترتیب 0.78 و 0.80) برخوردار هستند. همچنین بیشترین مقادیر همبستگی شاخص کیفیت خاک با عملکرد برنج برای شاخص‌های iqiwamds و iqisamds (044.54/0=r2) در هر دو سطع عملکرد به‌دست آمد. نتیجه‌گیری: اختلاف معنی‌دار بین شاخص‌های کیفیت خاک شالیزارهای با دو سطح عملکرد که از مجموعه mds استفاده کرده‌اند، نشان می‌دهد که مجموعه mds به شکل موثرتری اختلاف کیفیت خاک شالیزارهای با بهره‌وری متفاوت را نشان می‌دهد. همبستگی معنی‌دار شاخص‌های iqisamds و iqiwamds با عملکرد برنج بیانگر این است که انتخاب تعداد محدودتری از ویژگی‌های خاک به‌عنوان mds به درستی انجام شده و توانسته وضعیت خاک برای تولید برنج را به خوبی ارزیابی نماید. بنابراین با استفاده از مجموعه mds علاوه بر کاهش هزینه و صرفه‌جویی در وقت، می‌توان با اطمینان قابل قبولی شاخص‌های کیفیت خاک اراضی شالیزاری منطقه مورد مطالعه را تعیین کرد.

Assessing soil quality indices and their relationships with rice yield in paddy fields of central Guilan province

Background and Objectives: Assessing soil quality and balancing between crop production and quality of natural resources are essential issues in sustainable soil management for agricultural and natural resource protection. In agricultural fields for optimum management and maximum economic productivity, knowledge of the factors affecting the soil quality is necessary. Also, determining the appropriate method for soil quality evaluation is important for sustainable soil management and soil degradation prediction. This study was carried out with the aim of assessing soil quality of paddy fields, determining the minimum data set for soil quality evaluation and investigating the effect of soil quality index using different methods on rice yield in Pirbazar region of Guilan province.Materials and Methods: Based on the mean annual rice yield, the selected paddy fields were divided into low (4.6 t ha1) productivity. Sixty soil samples were collected from 0 to 30 cm depth. The rice products were harvested at a 1 m2 plot at each site. In this research, using the principal component analysis (PCA) method, among 20 physical, chemical and biological soil indicators as total data set (TDS), 6 indicators were selected for the minimum data set (MDS). Then, the soil quality of high and low productivity paddy fields was evaluated by simple additive integrated quality index (IQISA) and weighted additive integrated quality index (IQIWA) in two collections of soil properties include MDS and TDS.Results: To evaluate soil quality of paddy fields, an MDS was established with organic carbon, total nitrogen, available potassium, clay percentage and urease activity and these explained about 67% of the soil quality variability. The significant differences were found between the soil quality index of low and high productivity paddy fields when IQIWA and IQISA were developed based on MDS. So that, the mean IQISAMDS and IQIWAMDS of the high productivity paddy fields (0.84 and 0.89, respectively) were higher than low productivity paddy fields (respectively 0.78 and 0.80, respectively). Additionally, data indicated that IQISAMDS and IQIWAMDS were most strongly correlated with crop yield, the correlation coefficient ranged between 0.44–0.54.Conclusion: Significant differences between the soil quality indices based on MDS for low and high productivity paddy fields indicated that the MDS more efficiently shows the difference of soil quality between paddy fields with different productivity. The significant correlation between IQISAMDS and IQIWAMDS indices with rice yield indicated that an MDS with a limited number of indicators was carefully selected and effectively evaluated the status of soils as a rice production medium. Therefore, using an MDS can save time and money and assess the reliable soil quality indices of paddy fields in the study area.