تاثیر کاربری اراضی و مواد مادری بر آلودگی خاک‌های سطحی شمال استان خوزستان به عناصر سرب و مس

سابقه و هدف: طی چند دهه اخیر افزایش فعالیت‌های صنعتی و استفاده بی رویه از آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها (جهت کنترل بیماریهای گیاهی)، کودهای شیمیایی و ضایعات آلی صنعتی جهت افزایش سطح تولید در مناطق شمالی استان خوزستان که قطب کشاورزی استان نیز به شمار می‌رود نگرانی‌های زیادی را در رابطه با انباشت فلزات سنگین در خاک‌های این مناطق باعث شده است. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر کاربری اراضی و مواد مادری بر پراکنش عناصر مس و سرب در استان خوزستان و تعیین نقاط بحرانی و آلوده به این فلزات انجام شد.مواد و روش‌ها: تعداد 300 نمونه مرکب به صورت تصادفی و با فواصل کم، متوسط و زیاد به ترتیب در مناطق شهری، کشاورزی، مرتعی و جنگلی از خاک‌های سطحی (100 سانتی‌متری) منطقه شامل شهرستان‌های شوشتر، شوش، ایذه، باغ ملک، اندیکا، گتوند، دزفول، مسجد سلیمان، لالی و اندیمشک تهیه شد. همچنین با توجه به نقشه‌های زمین شناسی و مشاهدات صحرایی و به منظور بررسی اثر مواد مادری بر توزیع عناصر مورد مطالعه در مجموع تعداد 26 نمونه از منطقه برداشت شد. سپس ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی نمونه‌ها پس از انتقال به آزمایشگاه و آماده‌سازی‌های اولیه بر روی آنها به استفاده از روش‌های استاندارد آزمایشگاهی تعیین شد. غلظت کل عناصر سرب و مس نمونه‌ها نیز با استفاده از دستگاه جذب اتمی واریان مدل a240 مجهز به کوره گرافیتی اندازه‌گیری شد. یافته ها: نتایج نشان دادند که بیشترین غلظت کل عناصر سرب و مس مربوط به اراضی با کاربری صنعتی است و کاربری‌های شهری، کشاورزی، مرتعی و جنگلی از این حیث در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. مقایسه غلظت کل عناصر مورد مطالعه با استاندارد کشورهای مختلف نیز حاکی از عدم آلودگی خاک‌های منطقه به این عناصر می‌باشد. لیکن اراضی با کاربری صنعتی در شرایط نزدیکتری به حدود بحرانی ارائه شده توسط کشورهای مختلف قرار دارند. بیشترین مقادیر شاخص‌های زمین انباشت، فاکتور آلودگی و شاخص جامع آلودگی درکاربری‌های صنعتی و شهری مشاهده گردید و اراضی با کاربری کشاورزی، مرتعی و جنگلی به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند. بررسی تاثیر مواد مادری بر پراکنش عناصر سرب و مس در منطقه نشان داد که بعد از شیل‌ها، بیشترین فراوانی این عناصر به صورت مارن > رسوبات تفکیک نشده > ماسه سنگ > سنگ آهک است. همچنین مقایسه غلظت کل عناصر سنگین سرب و مس در خاک‌ها و مواد مادری مورد مطالعه حاکی از فزونی غلظت این عناصر در خاک‌ها از مواد مادری متناظر آنها است. نتیجه گیری: مقایسه غلظت عناصر سرب و مس در خاک‌ها و مواد مادری مورد مطالعه به همراه نتایج به دست آمده از مقایسه غلظت عناصر سنگین در کاربری‌های مطالعه شده به خوبی نشان می‌دهد که پراکنش فلزات سرب و مس در منطقه مطالعاتی متاثر از هر دو عامل زمین زاد و انسان زاد می‌باشد.