مسئله اعتماد اجتماعی در نظام اجتماعی اسلام

امروزه یکی از مسائل اساسی جوامع غربی و جوامعی که متاثر از فرهنگ غربی هستند کاهش سرمایه اجتماعی است. اعتماد اجتماعی یکی از مولفه های اساسی سرمایه اجتماعی است. کاهش اعتماد اجتماعی بحران هویتی و فرهنگی را به دنبال داشته و این مسئله را در کانون توجه جامعه شناسان قرار داده است. جامعه اسلامی ما به میزانی که پای بند به آموزه های اسلامی است از این سرمایه برخوردار است. بدین روی هدف این مقال بررسی اعتماد اجتماعی در نظام اجتماعی اسلامی است. مقاله از روش توصیفی تحلیلی بهره جسته و موضوع را از ابعاد مختلف اعتقادی، اصول فقه، اخلاق اجتماعی و فقهی واکاوی نموده‌است. مفاهیمی چون ایمان، مومن، متقی، برادر، ولایت مومنانه، کرامت انسانی، حق الله و حق الناس، مسلم، متشرع، متخلق، تعاون، تکافل، مواسات، قرض الحسنه، صدقه، وقف، عمل صالح، حسن خلق، تولی، حرمت غیبت و تهمت و افتراء و اهانت و دهها مفهوم دیگر حاوی معنای اعتماد اجتماعی است. در بحث اعتقادی به سنت های الهی و نقش توکل و اعتماد به وعده‌های الهی اشاره شده و در بحث اصول فقه بحث خبر واحد و بنای عقلاء به عنوان دو موضوع اساسی در زیر مجموعه اعتماد اجتماعی بررسی شده و در بحث اخلاق اجتماعی برخی اصول اخلاقی و رویه های پیشوایان دینی در تاکید بر اعتماد مومنان نسبت به هم و ضرورت برقراری رابطه برادرانه اشاره شده و در بحث احکام فقهی نیز برخی عناصر زیرساختی، ساختی و عاملیتی مقوم اعتماد اجتماعی تشریح گردیده‌است. از جمله عناصر ساختی مطرح در این مقال عبارت است از: خاستگاه کتاب، سنت و عقل، ابتنای بر حکمت‌نظری و عملی، تفکیک حق‌الله و حق‌الناس و رابطه اخوت، بنوت، نبوت و امامت. نتیجه آنکه بسیاری از احکام اخلاقی، فقهی اسلام به صورت ساختاری یا عاملیتی، مستقیم یا غیر مستقیم به تقویت اعتماد اجتماعی منجر می‌شود و در عین حال فرد و جامعه را از اعتماد بی‌جا برحذر می دارد.

social trust in islam’s social system

social trust is an issue that is interested to sociologists and social reformers. despite penetrating traditional culture with deep trustworthy elements, our society is faced with this phenomenon. without any doubt, modern society committed to religious traditions has moral, intellectual, arithmetical, and obligatory elements. in this study, with an integrated approach of agent-structure and acknowledging the necessity of these three elements has provided a picture of islam’s trustworthy teachings. in addition, this study shed light on some issues extracted from individual jurisprudence’s dominance over social jurisprudence, and lack of clear distinction between action domain and structural domain. and finally, the study investigated the religious duty of commending to good deeds and prohibiting from wrong deeds.