گواه‌نمایی در زبان فارسی امروز

این جستار به بررسی گواه‌نمایی در زبان فارسی معاصر از دیدگاه رده‌شناسی اختصاص دارد. گواه‌نمایی مقوله‌ای دستوری است که نقش آن نشان دادن منبع اطلاع است. در آغاز، این مقوله دستوری و انواع رده‌شناختی آن معرفی می‌گردد. با جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های مختلف از زبان گفتاری و نوشتاری فارسی معاصر و همچنین متون کلاسیک به دنبال پاسخ این پرسش بوده‌ایم که آیا گواه‌نمایی در این زبان به عنوان یک مقوله دستوری وجود دارد یا خیر. این بررسی نشان می‌دهد که در زبان فارسی همچون سایر زبان‌های جهان ساخت‌های گوناگونی که نقش اصلی آنها بیان گواه‌نمایی نیست ممکن است بیانگر معنای ثانوی گواه‌نمایی نیز باشند. زبان‌شناسان این‌ها را راهکار گواه‌نمایی نامیده‌اند و مهم‌ترین راهکارهای این‌چنینی در فارسی معاصر شامل ساخت ماضی نقلی، فعل‌های ادراکی و شناختی، فعل‌های اظهاری غیرشخصی، ساخت مجهول، نقل‌قول و غیره می‌باشد. در ادامه نشان داده می‌شود که در زبان فارسی علاوه بر این راهکارها یک نوع گواه‌نمایی دستوری محدود به زمان گذشته نیز وجود دارد که حاصل دستوری شدن ساخت‌هایی با نمود کامل است. با ارایه شواهد مختلف همزمانی و درزمانی نشان داده‌ایم که کارکرد اصلی ساخت‌های معروف به ماضی نقلی استمراری و ماضی ابعد در فارسی معاصر بیان گواه‌نمایی غیر دست‌اول می‌باشد؛ بنابراین، گواه‌نمایی دستوری در زبان فارسی شامل یک تمایز دوگانه غیر دست‌اول در برابر سایر انواع گواه‌نمایی و محدود به زمان گذشته است.