معین شدگی و تحول ساخت مجهول در زبان فارسی از مجهول ایستا به مجهول پویا

«معین شدگی» از معمول ترین موارد دستوری شدگی در زبان‌ها است و به کاربرد افعال واژگانی در نقش فعل معین در برخی ساخت‌های دستوری اطلاق می شود. در زبان فارسی نیز اکثر فعل های کمکی امروز، قبل از فارسی دری عمدتاً فعل واژگانی بودند و کاربرد ثانوی آنها در نقش فعل معین نتیجه معین شدگی است. در این مقاله با بررسی روند تحول ساخت مجهول از فارسی باستان و میانه تا فارسی دری به این مسیله می پردازیم که آیا «شدن» که امروز علاوه بر یک فعل اسنادی نقش فعل معین را در ساخت مجهول دارد، در فارسی باستان و میانه نیز چنین کاربردی داشت یا اینکه نقش آن به عنوان فعل کمکی در ساخت مجهول حاصل فرایند معین شدگی در فارسی دری بوده-است. براساس شواهد موجود در متون فارسی باستان و میانه در خصوص چگونگی ساخت مجهول و نیز کاربرد «شدن» قبل از فارسی دری این نتیجه بدست می آید که ساخت مجهول در فارسی امروزی درواقع حاصل تحول از مجهول ایستا به مجهول پویا بوده است. این تحول به تدریج با گرایش به استفاده از افعالی با مفهوم پویای «شدن» به جای مفاهیم ایستای «بودن» و «استیدن» در ساخت مجهول از فارسی میانه به بعد آغاز شد. اما کاربرد فعل «شدن» به عنوان یک فعل کمکی مجهول ساز نتیجه معین شدگی این فعل در فارسی دری بوده است. همچنین با مقایسه تحول ساخت مجهول در زبان فارسی و تحولی مشابه در برخی زبان‌های دیگر نتیجه می گیریم که از منظر رده-شناختی، شکل گیری مجهول پویا فرآیندی است که از یک گرایش غالب در زبان به رفع ابهام بین مفهوم اسنادی و مفهوم مجهول نشات گرفته است.