چندمعنایی در ترکیب‌های دارای ساخت [x be-vpres]: تحلیلی در چارچوب نظری صرف ساخت

هدف این مقاله بررسی ساخت ترکیبی [x be-vpres] در زبان فارسی از دیدگاه انگاره ی صرف ساخت است. این پژوهش پدیده ی چندمعنایی را در ساخت مورد نظر بررسی کرده است، طرحواره ی این ساخت و همچنین زیرطرحواره های آن را مشخص می کند، و همچنین ساختار سلسله مراتبی این ساخت را در واژگان فارسی زبانان بررسی خواهد کرد. داده های پژوهش از فرهنگ بزرگ سخن (1381) گردآوری شده اند و در مواردی با لغت‌نامه ی دهخدا (1390) مطابقت داده شده اند. البته اگر معنای برخی واژه ها مشخص نبود، از کتاب ریشه یابی تاریخی اصطلاحات فارسی (پرتوی آملی، 1391) نیز استفاده شده است. در مجموع، سی و نه واژه از این استخراج شد که همگی مورد بررسی قرار گرفتند. رویکرد پژوهش حاضر، کاربردبنیاد و ساخت بنیاد و بر پایه ی انگاره ی صرف ساخت است و سعی پژوهشگران در این پژوهش بر آن بود که طرحواره ی ساختی و ساخت این واژه ها را مشخص نمایند. برای این منظور، معنای واژه ها در قالب مثال های واقعی از پیکره ی زبانی مورد بررسی قرار گرفتند؛ علاوه بر این به رابطه ی معنایی موجود بین دو جزء غیرفعلی و فعلی نیز توجه شده است. به کمک این دو مولفه داده های مورد نظر در پنج گروه معنایی متفاوت طبقه بندی شدند. یافته های پژوهش نشان داد که این ساخت در زبان فارسی ساختی چندمعناست. این چندمعنایی در سطح ساخت دیده می شود، از همین روست که چندمعنایی مورد نظر را ساختی می دانیم. با مطالعه ی داده ها مجموعاً پنج معنای کنشگر، بهره ور، کنش پذیر، ویژگی و پذیرنده در این ساخت یافت شد. بررسی این معانی نشان می دهد که همه ی معانی به دست آمده به نوعی مرتبط با رابطه ی موجود بین اجزای ترکیب است. بنابراین، انتزاعی ترین یا طرحواره ای ترین معنا در این نوع ساخت را می توان «هستار مرتبط با کنش xv» در نظر گرفت که در رابطه ای سلسله مراتبی بر پنج ساخت دیگر که هر یک معنای مشخص تری دارند، اشراف دارد. در واقع، این پنج ساخت زیرطرحواره های ساخت انتزاعی بالادست محسوب می شوند که برخی ویژگی های آن را به ارث می برند.

Polysemy in the Compound Construction Formed as [X beVPRES]: An Analysis in Construction Morphology

The purpose of this paper is to study the compound construction [X beVpres] in Persian within the framework of Construction Morphology. In this study a constructionbased approach has been used to determine the different possible meanings drawn from the [X beVpres] construction, its schemas, subschemas and the hierarchical structure of this construction in Persian lexicon. The proper data for this study were collected from farhange bozorge sokhan [The Great Sokhan Dictionary] (Anvari, 2002) and in some cases they have been checked in loqatnāmeye dehkhodā [The Dehkhoda Dictionary] (2012). Whenever the meaning of words were unclear, rišešenāsiye tārixiye estelāhāte fārsi [Etymology of Persian Idioms) (Partovi Amoli, 2013) was used. Accordingly, thirtynine words were extracted and studied. This study followed a usagebased, constructionbased approach. The data in this study have been analyzed within the framework of Construction Morphology (CM). In order to analyze the data, the meaning of each word was studied in a real sentence found in our corpus. In addition, we paid attention to the thematic relation of the nonverbal and verbal parts of each data. Accordingly, our data were categorized in five different semantic categories illustrating agent, benefactory, patient, property and theme. In other words, one single form was corresponded to five different semantic roles. The findings of this study revealed that the [X beVpres] construction is polysemous in Persian, that is, the polysemy can be seen at the level of construction. In fact, the polysemy found in this research is constructional.  Analysis of the different meanings revealed that they all related to the thematic  relationships between two parts of the compound. In line with this  finding, we showed that the most abstract meaning of [X beVpres] is an entity with relation (R) to XV. It was the most schematic meaning whose characteristics were inherited by five other subschemas which determined each semantic category.