عذرخواهی یا عدم عذرخواهی: رویکردی بیناحوزه ای به تحلیل کلام عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران

عذرخواهی در بیشتر مطالعات، به ویژه در زبان فارسی، از منظری کاربردشناختی و به عنوان یک کنش گفتاری پربسامد مورد مطالعه قرار گرفته است؛ اما مطالعه حاضر از منظری تحلیل کلامی و با تاکید بر لزوم اتخاذ رویکردی بینا حوزه ای در تحلیل کلام، در چارچوب لیکاف (2015)، به تحلیل عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران پرداخته است. در این راستا، شواهد لازم از میان عذرخواهی های رسمی در رسانه های ایران در بین سال‌های 1394 تا 1397 گردآوری و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان می‌دهد که اولاً بدون اتخاذ رویکردی بینا حوزه ای در تحلیل این کنش، بسیاری از جنبه های تعاملی آن مغفول واقع خواهد شد. این مساله محصول این ویژگی عذرخواهی است که این کنش ابزاری برای حفظ وجهه در بافت تعاملی است و عوامل بینافردی و دیدگاه گوینده، مخاطب و بافت کاربردی نقش مهمی در انتخاب ابزار و شیوه بیان آن دارند. از سویی دیگر رسمی و عمومی بودن عذرخواهی ها پیچیدگی ها در کاربرد آن را دوچندان کرده و باعث می‌گردد گوینده از همه امکانات زبانی و فرازبانی در سطوح مختلف برای بر آوردن هدف ارتباطی بهره جوید. نکته دوم اینکه شواهد نشان داد عذرخواهی های صریح و سرنمونی در این نوع گفتمان به ندرت اتفاق می افتد به نحوی که بسیاری از آنچه به عنوان عذرخواهی در این بافت ها اتفاق می افتد را می توان نمونه هایی از عدم عذرخواهی دانست. از آنجا که یکی از پیش انگاشت های اساسی عذرخواهی اذعان به خطا و پذیرش مسئولیت آن است، اجتناب از عذرخواهی صریح در بافت رسمی و رسانه ای تلاشی خودآگاه یا ناخودآگاه برای فرار از تبعات بالای عذرخواهی به ویژه در گفتمان سیاسی و عمومی است. نتایج همچنان نشان می‌دهد، بازنمودهای عذرخواهی را می توان به صورت پیوستاری در نظر گرفت که در یک انتهای آن عذرخواهی سرنمونی و در انتهای دیگر عدم عذرخواهی قرار دارد. این امر راه را برای در نظر گرفتن عذرخواهی به عنوان مقوله ای سرنمونی و افزودن سطحی شناختی در تحلیل کلام عذرخواهی تسهیل می نماید.

Apology or Non apology: An Interfacial Approach to the Discourse Analysis of Official Apologies in the Iranian Media

Apology has been mostly studied from a pragmatics standpoint and as a frequent speech act, especially in Persian language. This paper, however, aims at a discourse analysis of apology, taking as its framework, the interdisciplinary approach introduced in Lakoff (2015). The data are collected form official apologies in the Iranian media between 2015 2018. The results show that firstly, without taking an interdisciplinary stance many interactional aspects of this speech act is neglected. This is because apology is one of the face saving speech acts in the representation of which contextual and interpersonal factors, and the speaker’s and addressee’s perspective play an important role in the ways preferred by the speaker to apologize. Moreover the nature of public and political discourse multiplies the complexities and forces the speakers get the benefit of all linguistic and extra linguistic means at different levels to achieve their communicative goals. Secondly, the prototypical explicit apologies in public discourse are rare, so that most of the cases studied are instances of non apology rather than apology. The reason behind this fact can be traced back to the nature of public and political discourses in which apology would bring about negative consequences for the apologizer. Also, one of the main presuppositions of this speech act is that the apologizer implicitly accepts the responsibility of the wrongdoing and her reluctance to apologize explicitly in public and political discourse is a conscious or unconscious attempt to avoid the negative consequences of shouldering the responsibilities in these formal settings. Accordingly, different representations of apology can be placed somewhere on a continuum with prototypical apology at one end and non apology at the other one. This paves the way for considering apology as a radial category at the level of discourse and for adding a cognitive level of analysis to the framework at hand.