تحلیلی ساخت‌محور از ترکیبات نام‌اندام «دل» در زبان فارسی

هدف پژوهش حاضر بررسی ساخت ترکیبات نام‌اندام «دل» به عنوان یکی از نام‌اندام‌های فعال زبان فارسی است که در چارچوب صرف ساختی بوی (2010) به تحلیل الگوی واژه‌سازی [دل-x] می‌پردازد و می‌کوشد تنوعات معنایی، عمومی‌ترین طرحواره ساختی ناظر بر عملکرد این الگوی واژه‌سازی، انشعابات حاصل و نیز ساختار سلسله‌مراتبی آن را در واژگان گویشوران فارسی مورد بررسی قرار دهد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است و داده‌ها شامل 71 واژه مرکب است که از جستجو در فرهنگ بزرگ سخن،  فرهنگ زانسو، پیکرۀ بیجن‌خان و جستجوگر گوگل استخراج شده‌اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که یک طرحوار ساختی عمومی و سه زیرطرحواره فرعی، ناظر بر این ساخت هستند و مفهوم «ویژگی متمایزکنندۀ هستار مرتبط با معنای دل و x»، انتزاعی‌ترین همبستگی صورت و معنای ناظر بر این ساخت است که از تمام محصولات آن برداشت می‌شود. این مطلب متضمن این است که الگوی واژه‌سازی [دل-x] از اساس ساختی صفت‌ساز (ویژگی‌ساز) و چندمنظوره است و کاربرد برخی محصولات آن در مقولۀ اسم به واسطۀ فرآیند تبدیل میسر شده و رخداد چنین تبدیلی نتیجۀ فعال‌شدن سازوکار مفهومی مجاز است. به سخنِ دیگر، چندمعنایی که در اینجا با آن روبرو هستیم نه در سطح واژه‌های عینی بلکه در سطح ساخت‌ها و طرحواره‌های انتزاعی قابل‌تبیین است.

A Constructional Study of the Compounds of Body Part “Del” (Heart) in Persian

This study aims at examining the construction of the wordformation pattern of [delX] (compounds of “heart”) and investigating its semantic variations, the most general schema and subschemas in Persian employing the Construction Morphology approach (Booij, 2010). To this end, a collection of 71 compound words starting with “del” were collected from Bijankhan Corpus, Dehkhoda and Zansoo Dictionaries and Google. Then they were assigned to different categories based on their semantic variations and the specified categories were closely studied. The results reveal that one general constructional schema and Three subschemas have command of this construction and the central meaning “distinctive feature of an entity related to SEM del and X” is the most abstract pairing of formmeaning understood from all products of this wordformation pattern. This implies that the [delX] pattern is basically an adjectivemaking construction and the usage of its compound words in nominal category is through conversion activated by metonymy. Furthermore, it was revealed that the polysemy we deal with here is not at the word level but it is at the construction level.