خوانش پسااستعماریِ رمان موسم هجرت به شمال اثرِ الطیب صالح

نظریه و نقد پسااستعماری هرچند در حیطه نظریه، گام‌های درخور توجهی را در کشورمان برداشته است، در میدان کاربرد و تطبیق هنوز هم رهیافتی بیگانه و مهجور به شمار می‌رود. جلوه بارز این بیگانگی، رمان کوتاه موسم هجرت به شمال اثر طیب صالح (نویسنده سرشناس سودانی) است که علی‌رغم یدک کشیدن عنوانِ بزرگ‌ترین رمان عربی قرن بیستم از سوی آکادمی ادبیات عربی و بسیاری از محافل ادبی دیگر، و به تبع آن توجه ویژه ناقدان ادبی به این اثر و به ویژه سه بار ترجمه به زبان فارسی، هنوز هم نتوانسته جایگاه مطلوبی در میان خوانندگان و ناقدان ادبی کشورمان به دست آورد. پژوهش پیش‌رو با هدف برداشتن گامی خرد در حوزه این رهیافت نقدی، درصدد خوانشی پسااستعماری از موسم هجرت به شمال برآمده و به واکاوی و تحلیل مفاهیمی پسااستعماری از قبیل من/ دیگری (مرکز و حاشیه)، دورگه ‌بودگی، نژاد، اروپا محوری و جنسیت در متن روایی مزبور پرداخته است. بر اساس این پژوهش، عامل اصلی موفقیت موسم هجرت به شمال در میان ده‌ها رمان عربی مشابه، در تصویر عینی و برهنه آن در بدست دادن مفاهیمِ پسااستعماری و به دنبال آن، اجتناب از هرگونه نگاه ایدیولوژیک و پیام محور و یا آرمانی به روابط میان استعمارگر و استعمار زده است. این رمان با بدست دادن تصویری برهنه و هولناک از خرد شدن هویتِ جامعه سودانی، به ‌ویژه طبقه روشنفکر این کشور، تاثیرات و پیامدهای دردناک اجتماعی، اقتصادی و سیاسی استعمارِ نو را با بهره‌گیری از روایتی چند لایه و متکثر به تصویر کشیده است.