تضمین و گونه های آن در چکامه های صفی الدین حلی

غلبه تقلید بر نوآوری یکی از ویژگی های بارز شعر عربی پس از سقوط حکومت عباسیان است؛ اما در عین حال وام گیری ادبی آگاهانه و آمیخته با خوش ذوقی و ظرافت، تداعیات و تاثیرات مناسبی برای مخاطبان دارد. در اصطلاح علم بدیع، اگر شاعری مصراع، بیت یا ابیاتی از سروده های دیگران را به شیوه تمثّل و استشهاد، به وام گیرد و با همان وزن و قافیه در میان اشعار خود بگنجاند و یا به تناسب مقصود، آن را اندکی تغییر دهد، صنعتی مقبول به کار بسته که آن را تضمین گویند. یکی از شاعران مشهور و توانای این دوره صفی الدین حلّی (677-750 هـ) است که توجه ویژه ای به شاعران نام‌آور عرب در دوره های پیشین و فرا خوانی و باز آفرینی اشعار آنان داشته و از همین رو بارها به تضمین اشعارشان پرداخته است. این پژوهش با تامل در دیوان حلی – از یک سو – و مراجعه به دیوان شعرای متقدم – از سوی دیگر – ضمن باز شناسی موارد فراوانی از انواع تضمین و کاربرد آن در دیوان این شاعر، به معرفی منابع اصلی (با ذکر ابیات و عبارات شاعران پیشین) در دوره های متوالی تاریخ می پردازد تا افزون بر بیان گونه های تضمین و کارکردهای آن در شعر صفی الدین حلی، شیوه بهره گیری هنرمندانه این شاعر از صنعت تضمین را روشن سازد.