واکاوی شگردهای فرمیِ پست‌مدرن در مجموعۀ عذابات المتنبی فی صحبه کمال ابودیب والعکس بالعکس

نمود پست مدرنیسم در متون تنها به محتوا و موضوع محدود نمی شود؛ بلکه بخشی از تمهیدات پست‌مدرنیستیِ آثار ادبی، مربوط به عناصر فیزیکی متن، یعنی صفحۀ کاغذ، خطوط، حروف، واژگان و حاشیۀ متن است. این تمهیدات در راستای اصل پست مدرنیستیِ عدم قطعیت و ایجاد تردید و شبهه افکنی در هستی شناسی مخاطب صورت می گیرد. این امر به درهم ریختن ژانرها، فروپاشی نظم هندسی متن و ایجاد هرج‌ومرج و آشفتگی در سنت های نویسندگی و شاعری، به‌ویژه نحوۀ چینش واژگان و سطرها و همچنین کاستن از مرکزیت متن اصلی و تمرکز بر حاشیۀ متن منجر می شود. کمال ابودیب نویسندۀ معاصر سوری با رویکردی پست‌مدرنیستی، اثر عذابات المتنبی فی صحبه کمال ابودیب والعکس بالعکس را به رشتۀ تحریر درآورد. او در این اثر تلاش می‌کند روایت ها، جریانات و حوادث مختلف زندگی متنبی را که در متون پیشین آمده است، با ذهنیتی پست مدرنیستی بازنویسی کند. جستار حاضر تلاش می کند با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی به واکاوی و تحلیل این سازوکارها و نقش آنها در معناآفرینی در اثر یادشده بپردازد. این اثر به اقرار خود نویسنده نه در زمرۀ داستان قرار می‌گیرد و نه شعر؛ زیرا تلفیقی است از تمامی ژانرهای ادبی و هنرهای شکل‌محور. نتایج پژوهش نشان می دهد ابودیب تلاش دارد در این اثر، تنش‌های جهان درونی خود و فلسفۀ زندگی شخصی و اجتماعی را در کشورهای عربی، با تاکید بر شگردهای فرمی پست‌مدرنیستی به تصویر کشد. وی با تاکید بر شگردهای فرم‌محور قصد دارد ذهن مخاطب را به زوایای پنهان شکل‌گیری داستان خود با متنبی معطوف نماید تا اقتدار کلان‌روایت‌ها را در سطح دیداری به چالش بکشد. او برای رساندن این پیام به مخاطب، از سازوکارهای شکل محور همچون سپیدنویسی، نقاشی، اشکال هندسی، عمودنویسی، تجزیه‌نویسی و تغییر فونت بهره می برد که هرکدام نقشی برجسته در ایجاد تردید در ذهن مخاطب دربارۀ امور واقعی و الگوهای ثابت شدۀ فکری و معرفتی وی دارند.

investigating the postmodern form-based tricks in kamal abu-deeb work adhabat al-mutanabbi fi suhbat kamal abu-deeb

the expression of postmodernism in written texts is not limited to content and subject matter; rather, part of the postmodernist arrangement of literary works relates to the physical elements of the text, namely the page of paper, the lines, the letters, the words, and the margins of the text. these arrangements are made in line with the postmodernist principle of uncertainty and the creation of doubts and suspicions in the ontology of the audience. this leads to the confusion of genres, the collapse of the geometric order of the text and the creation of chaos in the traditions of writing and poetry, especially the arrangement of words and lines, as well as reducing the centrality of the main text and focusing on the margins of the text. kamal abu-deeb, a contemporary syrian poet, writer, and critic, is one of the figures in contemporary arab literature who is particularly familiar with postmodernist thought. in the collection adhabat al-mutanabbi fi suhbat kamal abu-deeb wa al-’aks bi al-’aks, he tries to rewrite the narrations, currents and various events of mutanabbi ’s life that have been mentioned in previous texts with a postmodernist mentality. the present paper tries to analyze these mechanisms and their role in creating meaning in the above collection based on the descriptive-analytical method. according to the author, this work does not fall into the category of fiction or poetry, because it is a combination of all literary genres and form-based arts. the results of the research show that in this work, abu-deeb tries to portray the tensions of his inner world and the philosophy of personal and social life in the arab countries with an emphasis on postmodernist form-based tricks. by emphasizing form-oriented tricks, he intends to direct the audience’s mind to the hidden angles of his story formation in order to challenge the great narratives at the visual level. to convey this message to the audience, he uses form-based mechanisms such as blank verse, painting, geometric shapes, vertical writing, parsing, and font change, each of which plays a prominent role in creating doubts in the mind of the audience about his real affairs and proven intellectual and epistemological patterns.