تضاد طبقاتی و پیامدهای آن در مقامات بدیع‌الزمان همدانی

مقامات بدیع‌الزمان همدانی معروف به «مقامات الکدیه» کتابی است که در قرن چهارم هجری به رشته تحریر درآمده و از همان دوران تاکنون مورد توجه محققان بسیار واقع شده است. آنان مقامات را از ابعاد گوناگون بررسی کرده اند. ولی ویژگی ساختاری مقامات به گونه‌ای است که بیشتر اهتمام پژوهش‌گران را معطوف خود ساخته و سبب شده آنان کمتر به ابعاد معنایی این اثر توجه داشته باشند. به همین سبب، برخی از پژوهش‌گران معتقدند تمام هم و غم بدیع‌الزمان در گزینش و چینش الفاظ خلاصه شده، و معنا چندان از اهتمام او بهره نبرده است. افزون بر این شماری دیگر بر این باورند که مقامات آموزش بی پرده نیرنگ بازی به دیگران است و از همین رهگذر، ارزش اخلاقی آن را زیر سوال برده اند. ولی به نظر می‌رسد مقامات، افزون بر ارزش ادبی از ارزش تاریخی و اجتماعی نیز برخوردار است. بدیع‌الزمان به همان اندازه که در گزینش واژگان خود وسواس به خرج داده و در عرصه واژه پردازی یکه تازی کرده، در اختیار موضوع نیز هوشیار بوده است. او از طریق انتخاب موضوع، دیوارهایی که پیرامون ادبیات کشیده شده و آن را در پاره ای از درون‌مایه‌های معین محصور کرده بود درهم شکست و به درون جامعه و زندگی توده مردم نقب زد. در این مقاله کوشیده‌ایم میزان ارتباط میان مقامات بدیع‌الزمان و جامعه ای که در آن می زیسته است بررسی گردد تا ثابت شود ما با مطالعه مقامات نه تنها به آموخته های زبانی خود می افزاییم بلکه اطلاعاتی چند درباره زندگی مردم در قرن چهارم نیز به دست می‌آوریم.