پدیدار شناسی سوبژکتیویته هویت و فرایند اجراگری در آثار رجاء عالم؛ بررسی موردی رمان خاتم

مقالۀ حاضر در حوزۀ رویکرد نظری فمینیست‌های تجددگرا و با ارجاع به برخی مبانی نظری دوبوار و باتلر و اصولی از پدیدارشناسی، به بررسی پدیدار شناختی سوبژکتیویته هویت جنسیتی و نحوۀ شکل گیری و بازنمود آن در داستان های رجاء عالِم به ویژه در رمان خاتم می پردازد و به شیوۀ تحلیلی دیدگاه غیر ذات گرایانه او را به جنبه هایی از هویت جنسیتی زنان بررسی می کند. رجاء عالم هویت جنسیتی را برساختۀ گفتمان‌های فرهنگی و اجتماعی و هنجارهای غالب پدرسالارانه و نتیجۀ اجراگری و تکرار سبکی این هنجارها توسط سوژۀ مونث می‌داند. آثار عالِم عرصۀ باز نمود نوع گفتمان سوژه و ذهنیت و عملکرد اوست. در داستان خاتم شخصیت اصلی طی فرایند اجراگری و با تکرار سیاقی هنجارها، به تولید و باز تولید آنها پرداخته و با اجرای سویۀ متعارض، آنها را به چالش می‌کشد. تکرار هنجارهایی که این شخصیت با آن شناخته‌شده؛ ضمن تولید ضد آن، باعث فعال‌سازی ظرفیت‌های بالقوه‌ای می شود که در ذات اجراگری نهان است. سوگیری های ناخودآگاه، تعارض در گرایش ها و گفتمان ها، تقلید از هنجارها و هژمونی آن باعث اجراگری های دوگانه می شود که خاتم را قادر به ساخت‌شکنی هویت برساخته از گفتمان غالب و هنجارهای فرهنگی، ایجاد گسست در تقابل‌های جنسیتی دوگانه و در مواردی به زیر سوال بردن انگارۀ وجود هویت جنسیتی اصیل و اولیه می‌سازد. او با ورود به عرصۀ فاعلیت و عاملیت سوژه، به نوعی قدرت و توانمندی دست می یابد اما در نهایت مقهور سلطۀ قدرت غالب می شود. سوژه های اصلی در آثار رجاء اغلب الگویی را که در حال تقلید از آنند پس می زنند و در فرایندی اجراگرانه، با میل به فهم جامعه و تمایلات خود درگیر صیانت از فردیت و باز تعریف هویت خود هستند. گاهی برساخت فرهنگ و اجتماع عامل هویت زدایی از سوژه می شود؛ زیرا هنجارها و ضد هنجارها انجام دادن یا ندادن اموری را به او تحمیل کرده و از او هویت زدایی می کند.

The Phenomenology of Subjectiviy and Practical Implementation of Gender Identity In Raja Alem’s Novels Case Study: The Novel of Khatam

In the realm of the theoretical approach of modernist feminists and with a reference to De Beauvoir and Butler’s theoretical framework and origins of phenomenology, this research deals with the phenomenology of subjectiviy of gender identity and their representation in Rajaa Aalam’s works, especially the novel of Khatam and it attempts to study Khatam’s nonessential view of women’s gender identity in an analytical way. Raja sees the basis of gender identity in the construction of cultural and social discourses, prevailing patriarchal norms, and the result of the systematic implementation and repetition of these norms by the female subject. Her works represent the influence of this trend on the type of discourse, mentality, and performance. In the novel of Khatam, the main character, by repeating the context of the rules, produces and reproduces a gender identity, it in the process of representation, and distorts it through the performance of opposing aspects. The repetition of norms by which this character is known within its counterproduction, activates the hidden potential abilities hidden in the nature of the performance. Unconscious biases, conflict of tendencies and discourses, and mimicry and dominance of norms lead to a double performance which enables Khatam to deconstruct the identity made of the prevailing discourse and cultural norms, to break up the duality between sexes, and to question in some cases the original gender identity. By entering the realm of subjectivity and selfefficacy, she acquires a kind of strength and ability, but in the end she is subject to the predominant power. The characters in Raja’s novels often disagree with the pattern they simulate in the implementation process and they try to protect their individuality and redefine their identity. Sometimes, reconstructed social norms will lead to subject deidentification because norms and abnormalities imposed on her to do or reject affairs and  finally deidentifies her.