بررسی کهن‌الگوی «حاکم» در رمان موت صغیر بر اساس نظریۀ پیرسون –کی‌مار

شخصیت و تعالی آن یکی از موضوعات مشترک عرفان و روان‌شناسی و ادبیات است؛ بنابراین، شناخت و تکامل آن همواره مورد توجه عرفا و روان‌شناسان بوده و در ادبیات نیز نمود پیدا کرده است.چنانچه شخصیت‌های حقیقی و برجسته در قالب قهرمان داستان‌ها ظاهر شوند،کارکرد کهن الگوی «خود» اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. رمان موت صغیر روایتگر شکل‌گیری شخصیت یکی از چهره‌های برجستۀ عرفان و تصوف اسلامی، محی‌الدین عربی است. ابن عربی که به‌‌نوعی پدر وحدت وجود اسلامی به حساب می‌آید، با پایه‌گذاری عرفان نظری، عرفان اسلامی را به مرحلۀ جدیدی وارد ساخت. ابن عربی نظریات متعددی در عرفان مطرح کرده است که مهم‌ترین آنها نظریۀ وحدت وجود و انسان کامل است. کمال و رشد شخصیت،موضوعی است که نظریات روان‌شناسی جدید را به مفاهیم عرفانی اصیل، همچون نظریۀ انسان کامل نزدیک ساخته است. محمدحسن علوان در رمان موت صغیر و در قالب پست مدرنیسم با الهام از شرح حالی که شیخ اکبر در کتاب فتوحات مکیه از خود ارائه داده‌، دو داستان موازی را مطرح کرده‌ است؛ داستان اول، بیانگر سرگذشت ابن عربی و داستان دوم، سرگذشت دست‌‌به‌دست شدن زندگی‌نامۀ او در طی زمان است. این مقاله با رویکرد روان‌شناسی و بر اساس نظریۀ پیرسون –کی‌مار شخصیت ابن عربی را بررسی می‌کند.به این منظور، ابتدا دو داستان موجود در این رمان از یکدیگرتفکیک شده‌اند و تنها داستان سرگذشت ابن عربی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که با درنظرگرفتن آراء ابن عربی، از میان کهن‌الگوهای دوازده‌گانۀ نظریۀ پیرسونکی مار، ارتباط معناداری بین کهن‌الگوی حاکم و نظریۀ انسان کامل ابن عربی وجود دارد؛ به‌طوری‌ که قهرمان داستان پس از طی مراحل عزیمت، تشرف و بازگشت،خصوصیات کهن‌الگوی حاکم را از خود بروز می‌دهد که تا حدودی به ویژگی‌های انسان کامل ابن عربی نزدیک است و هردو به‌‌نوعی معیارهای خودشکوفایی شخصیت را به همراه دارند.

A Study of the Ruler Archetype in Little Death Based on PearsonMaar Theory

The character and its transcendence are common themes between mysticism, psychology, and literature. Hence, mystics and psychologists have always been curious about understanding it and identifying the path of its evolution. This curiosity has also been manifested in literature. Salient characters’ appearance as heroes further adds to the significance of the function of the Self archetype. Little Death narrates the formation of the character of one of the distinguished faces of mysticism and Islamic Sufism, Muhyī alDīn Arabi. In a way known as the father of the unity of existence in Islamic thought, Ibn Arabi opened a new window to Islamic mysticism by founding theoretical mysticism. Ibn Arabi has propounded many theories in mysticism, the most important of which is the unity of existence and perfect man. The elevation and growth of the character are among the subjects that have reduced the distance between new psychological theories and genuine concepts in mysticism, such as the perfect man theory. Inspired by the autobiography produced by Sheik Akbar in his book Meccan Revelations, Mohammad Hassan Alwan adopts a postmodernist approach to narrate two parallel stories. The first story expresses the life events of Ibn Arabi, and the second story tells his biography. This paper examines the character of Ibn Arabi from a psychological and theoretical perspective based on the PearsonMar theory.To this end, the two stories were separated, and only the story of Ibn Arabi’s life events was examined. Examining the ideas of Ibn Arabi indicated a significant relationship between his theory of perfect man and the archetype of the ruler (among the twelve archetypes of the PearsonMaar theory). Upon departure, initiation, and return, the protagonist reveals the characteristics of the ruler archetype, which are close to the characteristics of the perfect man propounded by Ibn Arabi: Each has specific criteria for selfactualization of character potentials.