بازتاب باورهای عامیانه در دیوان متنبی

باورها یکی از مهم‌ترین عناصر تصویرسازی و مضمون‌آفرینی‌های شاعرانه است. ادبیات عامه چون آیینه‌ای است که از رهگذر ضرب المثل‌ها، قصه‌ها، اساطیر، ترانه‌ها و آداب و رسوم آن می‌توان ویژگی‌های روحی یک ملت و پیشینه آن‌ها را شناخت. گاه شاعران، این باورها را چنان زیبا و ظریف به تصویر می‌کشند تا بتوانند به یاری آن‌ها در هویت‌بخشی به شعرشان بهره جویند. در این میان شاعران عصر عباسی همچون متنبی، شریف رضی و مهیار دیلمی توانسته‌اند در پرتو دانش‌های رایج زمانه و آمیختگی آن‌ها با باورهای عامیانه شعر خویش را بارور و زیبا نمایند. احاطه شاعران عصر سوم عباسی به فرهنگ خود و کثرت اشارات آنان به امثال و لغات و اصطلاح عامیانه و بهره‌گیری از فرهنگ اساطیری کهن، باورها و اعتقادات، آداب و رسوم و... زمینه را برای ورود فرهنگ عامه در آثارشان مساعد ساخته است. وجود نمونه‌های بی‌شمار باورها در شعر شاعران عصر عباسی، نشانگر دید واقع‌گرایانه آنان به زندگی و بیانگر ارتباط تنگاتنگ شاعران با مخاطبینشان در حوزه‌ مسائل اجتماعی است. این مقاله با تکیه بر شیوه وصفی-تحلیلی در صدد آن است که باورهای عامیانه‌ای چون اعتقاد به چشم زخم، اشک خونین، اعتقاد مفرط به بخت و سرنوشت و پرداخت فدیه و خون‌بها را دراشعار متنبی بررسی نماید. با درک صحیح باورها، فهم اشعار متنبی بسیار راحت می‌شود و به گوشه‌ای از باورها و اعتقادات مردمی عصر وی نزدیک می‌شویم. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که متنبی با به‌کارگیری بسیاری از این باورهای عامیانه، در غنابخشی به شعر خود موفق بوده است. همچنین، نشان می‌دهد که بهره‌گیری وی ازاین باورها نه تنها از شکوه شخصیت وی نکاسته بلکه زیبایی بلاغی اشعار او را دوچندان نموده است. افزون بر این، بازتاب این باورها در گستره شعر او بعد جمع‌گرایی و توده‌اندیشی او را نیز نمایان می‌سازد.

The Reflection of Folk Beliefs in the Poetry of Mutanabbi

Folk beliefs are among the most important elements of imagery in poetry. Folklore is like a mirror which reflects the spiritual characteristics of a nation and their background through proverbs, stories, myths, songs, and customs. Poets sometimes portray these beliefs so beautifully and delicately in order to elevate their poetry. The poets of the Abbasid era such as Mutanabbi, Sharif Razi, and Mahyar Deilami have been able to enrich and beautify their poetry through the common knowledge of that time and combining them with folk beliefs. The mastery of the poets of the Abbasid third era over their culture, their frequent use of proverbs and slang terms, and their use of ancient mythological culture, beliefs, and customs have let folklore culture into their works. The frequent use of beliefs in their poetry shows their realistic view towards life and their close relationship with their audience regarding social issues. Employing a descriptiveanalytical method, an attempt has been made here to study folklore beliefs in the poetry of Mutanabbi. It will be easier to understand the poetry of Mutanabbi if we learn about the folk beliefs and the culture of his time. The results of this study show that Mutanabbi has been successful to enrich his poems by employing many of these folk beliefs. It also argues that his use of these beliefs not only did not diminish the value of his poetry, but also added to its rhetorical beauty. Moreover, the reflection of these beliefs in his poems reveals his collectivism.