تجلی خواننده ضمنی در ساز موسیقی و تسمیه ی شراب؛ مورد کاوی باده سرایی ابن فارض و اعشی

نظریه های خواننده‌محور به مثابه نگاه نقدیِ نو، افق های جدیدی از زیبایی شناسی متون ادبی را به روی ما می گشایند. این نظریات ضمن تاکید بر نقش و اهمیت مخاطب، به بررسی چند و چون ارتباط متن ادبی و خواننده متن می پردازد. یکی از فاکتورهایی که در ذیل این نظریه مطرح شده «خواننده ضمنی» است. این خواننده به عنوان حلقه واصل متن و خواننده های اصلی، زمینه تحلیلِ تعامل آن دو را فراهم می کند. در این نوشتار چارچوب ظهور «خواننده ضمنی» در دو لوحِ «نامِ شراب» و «موسیقی شعر» و در دو نوع شعرِ باده بررسی شده است. اول خمریه روحی و رمزی ابن فارض و دوم خمریات مادی اعشی. در این پژوهش مشخص گردید نام شراب در شعر ابن فارض، نقطه ثقل سروده اوست و خواننده ضمنی‌اش نیز محو این نام است؛ درحالی که مخاطبِ ضمنیِ شعرِ اعشی مرکزیت شعر را نه خود شراب بلکه از آنِ تاثیر آن و تلذذات خود می داند. از دیگر سو مخاطب ضمنیِ هر دو اثر علاقه مند موسیقی اند؛ لیکن موسیقی خاص خودشان، موسیقی شعر بیش از هر چیزی انعکاس جان، روح و حالی است که شاعر شعر خود را برای آن مهیا کرده است و باید جزء جزء آن به عنوان یکی از تماثیل شعری، با ماتریس کلیِ اثر هماهنگ و متناسب باشد، موسیقیِ باده سراییِ این به نرمی و لطافت متمایل است و دیگری رو به سوی یک شب عیاشی دارد، هرچند گاهی تماثیل موسیقایی مشترکی بین آن دو می بینیم ولی در نگاه کلی و در کنار جمع تماثیل دیگر، روشن می شود که با وجود اشتراک جزئی هر یک گویای هندسه متفاوتی هستند و تمام تفاوت ها و شباهت های آنها، نشانگر ضعف یا نقص یکی از آنها نیست بلکه بیانگر یک نظام منحصر به فرد موسیقیایی در شعر هرکدام هست که نمایی از طلب خواننده ی ضمنی هر کدام به نمایش می گذارد.

The Manifestation of the Implied Reader in “The Wine Ode” and “The Music of Poetry”: A Study of Ibn alFarid and alA’sha’s Anacreontic Verses

Readerresponse theories, as a modern type of criticism, open new horizons of aesthetics of literary texts to us. Emphasizing the role and importance of the audience, these theories examine how the literary text and the reader are related. One of the terms specific to these theories is the “implied reader.” This reader, as the link between the text and the actual reader, provides the means to analyze their interaction. In this paper, the context of the emergence of the “implied reader” in Ibn alFarid’s “The Wine Ode” and alA’sha’s “The Music of Poetry” is examined. The former is a spiritual and encoded Anacreontic and the latter is a material one. It is argued that whereas wine in Ibn alFarid’s poem is the center of gravity of his hymn and the implied reader is totally mesmerized by it, the implied reader of alA’sha’s poem does not consider the centrality of the poem to be wine itself, but its effects and pleasures. On the other hand, the implicit readers of both poems are interested in music, but each in their own type of music. “The Music of Poetry” is, more than anything, a reflection of the life, soul and emotion that the poet has prepared his poetry for; each component of it has to be is in harmony with the whole matrix of the work. Its Anacreontic music is soft and gentle while the other, that is “The Wine Ode,” moves toward an orgy. Although we sometimes see common musical allegories in the poems, in general, and considering the rest of the allegories, it turns out that despite their few resemblances, each has a different geometry, and all their differences and similarities do not indicate the superiority of one over the other; rather, they demonstrate that each adopts a unique system of music in accordance with its own implied reader’s demand.