چارچوبی نظری برای داوری در باب اخذ در شعر بر مبنای نظریۀ نظمِ عبدالقاهر جرجانی و نظریۀ فرمالیسم روسی

این مطالعه می کوشد چارچوبی نظری برای داوری در باب وقوع اخذ در شعر طرح کند. پرسش این است که با چه معیاری می توان حکم به وقوع اخذ در شعر متاخر از شعر متقدّم داد و با چه روشی می توان نحوۀ این اخذ را ارزیابی کرد؟ روش مطالعه تحلیلی – تطبیقی است. ابتدا با نگاهی انتقادی روند مطالعات سرقت شعری در سنت بلاغت عربی بازخوانی می شود. در این بازخوانی تاکید می شود که عبدالقاهر جرجانی در ضمن مباحث مربوط به نظریۀ نظم، در موارد پراکنده ای به قضیۀ اخذ در شعر پرداخته و برای تحلیل وقوع اخذ در اشعار متاخر از اشعار متقدم، روشی نظام مند را به کار بسته که پس از وی نادیده گرفته شده است. بر این مبنا، نخست روش وی در این تحلیل تبیین می شود. سپس روش تحلیل او با روش فرمالیست های روس برای تحلیل رابطۀ تاریخیِ اشعار مقایسه می شود. این مقایسه نشان می دهد نظریۀ فرمالیسم در قرن بیستم برای این تحلیل روشی مشابه با روش عبدالقاهر ارائه کرده است. سپس بر اساس مبانی مشترک میان این دو نظریه، چارچوبی نظری برای داوری در باب اخذ در شعر طرح می شود. در این چارچوب تاکید می شود که معیار صدور حکم در باب وقوع اخذ، فقط اشتراک دو شعر در کاربست هنرسازه های نو است. نحوۀ وقوع اخذ نیز با این روش ارزیابی می شود که تحلیل شود هنرسازه های مشترک چه کارکردی در ساخت هر یک از دو شعر داشته اند. مقایسۀ میان نحوۀ کارکرد هنرسازه های مشترک می تواند نحوۀ اخذ شعر متاخر از شعر متقدم را نشان دهد. سرانجام در یک مطالعۀ تطبیقی بر اساس معیار و روش مذکور، چند نوع متفاوت از نحوۀ وقوع اخذ میان اشعار عملاً تحلیل می شود.