دگردیسی نماد در اشعار سیاسی نزار قبانی

شرایط پیچیده سیاسی و اجتماعی دوران معاصر و فزایندگی و ریشه‌داری تناقض های جامعه در برخی کشورهای عربی، در کنار انگیزه‌های هنری باعث می‌شود تا شاعر برای بیان اندیشه‌های درونی، اصالت‌بخشی به اثر خود و خلق ابهام ادبی به فراخوانی گنجینه‌های نمادین سنّتی روی آورد؛ از طرف دیگر فراخوانی بیش‌ازحد برخی نمادهای میراثی و استفاده از دلالت‌های مشابه در شعر معاصر باعث شده تا پاره‌ای اوقات دلالت‌های نمادین چنان بر خواننده ملموس گردد که شعر لحن خطابی و گزارشی به خود گیرد؛ از همین روی بهره‌گیری از شگرد دگردیسی نماد ازجمله شیوه‌های تازگی و حیات‌بخشی به عناصر واژگانی و دلالت نمادها به شمار می‌آید که شاعر توانا و آگاه با بهره‌گیری از آن به معکوس‌نمایی و منفی‌سازی دلالت‌های شناخته‌شده روی آورده و آن‌ها را به‌گونه‌ای تغییر می دهد که نماد از دلالت‌های جدید و مغایر باحالت اوّلیه برخوردار می‌شود. نزار قبانی ازجمله شاعرانی است که گاه جهت ابهام‌آفرینی هنری و خلق تصاویر پویا و پاره‌ای برای نشان دادن تناقض‌های جامعه عربی معاصر با گذشته ی آنان، به فراخوانی گنجینه‌های نمادین کهن و برخی عناصر طبیعی روی می‌آورد و با وارونه‌سازی و منفی‌انگاری دلالت‌ها، نمادهای سنّتی را خلقی دوباره می‌نهد. بر همین اساس دگردیسی نماد به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین دستمایه‌های شعر سیاسی قبانی محسوب می‌گردد. جستار حاضر تلاش می‌نماید دامنه گونه‌های دگردیسی نماد در اشعار سیاسی شاعر را مورد ارزیابی قرار دهد و دلالت‌های پوشیده قصاید وی را آشکار گرداند. نتایج پژوهش نشان از آن دارد که دگردیسی در دلالت‌های نمادین چهره‌ها و عناصر طبیعی مرتبط با مفاهیم قهرمانی و شجاعت در شعر قبانی از جایگاه ویژه‌ای به نسبت دیگر نمونه‌ها برخوردار است.