گفت‌وگومداری و چندصدایی در رمان جزیره سرگردانی اثر سیمین دانشور

میخاییل باختین در پاره‌ای از انگاره‌های نظری خود در باب متن ادبی، «گفت‌وگومداری» را به‌ مثابه «هم‌کنشی متون»، مهمترین ویژگی متن دانست و «چند صدایی» گفتمان را به ‌عنوان مولفه‌ای نوین در رمان مطرح کرد. از آن پس، بسیاری از اندیشمندان و نظریه‌پردازان مطالعات ادبی و فرهنگی، نظیر ژنت و کریستوا به‌ گسترش و تقریر این مبحث پرداختند و صورت‌بندی‌های مختلف و گاه پیچیده‌ای از آن ارایه کردند. به ‌هر روی، امروز می‌توان بعد «بینامتنی» را فصل مشترک پایداری میان تعابیر و تفاسیر متفاوت از گفت‌وگومداری باختین، بینامتنی کریستوا و ترامتنی ژنت به ‌حساب آورد و با تکیه بر این نظرات، تبیینی جامع‌نگر از مفاهیم «گفت‌وگومداری» و «چندصدایی» در یک متن ادبی ارایه داد. اگر در صدد کاربست نظریه گفت‌وگومداری باختینی در آثار ادبی معاصر ایران باشیم، آثار سیمین دانشور از معدود آفرینش‌های ادبیات داستانی معاصر ایران است که با پاسداشت گفت‌وگومداری و مصادیق و مدلولات آن، نظیر مناسبات بینامتنی و اشارات و ارجاعات چشمگیر، خصلت چندصدایی دارند. از این رو، ما در این نوشتار دو هدف کارکردی عمده را مطمح نظر قرار می‌دهیم. نخست؛ به ‌ارایه تبیینی مبسوط و تا حد ممکن جامع از آنچه که خصلت گفت‌وگومدار و چند صدایی یک متن ادبی نامیده می‌شود، می‌پردازیم و دوم؛ در پی پاسخ به‌ این پرسش برمی‌آییم که با تکیه بر چه مصادیق و مولفه‌هایی می‌توان رمان جزیره سرگردانی اثر سیمین دانشور را واجد خصلت چندصدایی و گفت‌وگومداری دانست؟