بررسی و نقد صورتگرایانه شعر خلیل مطران و سهراب سپهری از منظر هنجارگریزی و آشنایی زدایی

رویکردهای متن‌محور در بررسی متن ادبی اوایل قرن بیستم تحت تاثیر، دیدگاه‌های مبتنی بر زبان‌شناسی، شکل گرفتند. در این میان زبان‌شناسان روس و مکتب فرمالیسم روسی در تحول نقد ادبی قرن بیستم سهم بسزایی داشتند. به گونه‌ای که در تحلیل متن ادبی معتقد بودند که تمام چیزهای ارزشمند یک اثر در خودش نهفته است و عواملی مانند شرایط تاریخی ایجاد یک اثر ادبی، یا هدف از آن و زندگی شاعر در درجات بعدیِ اهمیت، قرار دارد. از آنجا که «آشنایی‌زدایی» ازمهم‌ترین اصطلاحات مکتب فرمالیسم است که مقصود از آن در حوزه ادبیات، کار بردن شگردهای مختلف هنری است که زبان ادبی را برای مخاطبان، بیگانه می‌سازد، عادت‌های زبانی آنان را به هم می‌ریزد، و از این طریق مدت زمان ارتباط با متن و فرایند ادراک آن را طولانی‌تر و لذت بخش‌تر می‌نماید. و در گام بعدی فرمالیست‌ها اصطلاح «هنجارگریزی» را مطرح ساختند و مدّعی شدند که «آشنایی‌زدایی» در زبان شعر از طریق «هنجارگریزی»: یعنی عدول آگاهانه از زبان معیار و متعارف صورت می‌گیرد. پژوهش حاضر، سروده‌های دو شاعر معاصر عربی و فارسی یعنی خلیل مطران و سپهری را از نظرگاه نقد صورتگرایانه از منظر آشنایی‌زدایی و هنجارگریزی که براساس مکتب فرانسوی ویلمن است مورد بررسی و نقد قرار می‌دهد؛ و از آنرو که شاخصه اصلی شعر هر دو شاعر کاربستِ شگردهای یاد شده است، بررسی متن شعری این دو شاعر نشان از آن دارد که شعر سهراب؛ آب حیاتی در رگِ سنّت‌هاى تکرارى ادبیات بود و مبانى جدیدى براى علوم ادبى فارسی در پی داشت، امّا در مقایسه با سهراب، زبان شعری مطران، زبانی ورای زبان عادی و معمولی است، بلکه در کنار آشنایی‌زدایی از زبان مانوس، جانب رسانگی را نیز رعایت کرده است، یعنی خواننده بعد از تامل، معنی مکتوم را کشف می‌کند. در این جستار نگارندگان با روش توصیفی تحلیلی به پردازش داده‌ها می‌پردازند.

A formalistic approach to Matran and Sepehri’s poetry from the perspective of Deviation and Defamiliarization

Textbased approaches in the study of literary texts of the early twentieth century emerged under the influence of linguisticsbased approaches in which The Russian linguists and the school formalism had the most contribution in the changes in literary criticism of twentiethcentury. In the way that in the analysis of literary texts they believed that all the valuable things of a literary work are hidden in itself and factors such as historical containers, construction of a literary work or the purpose of it and the importance of the poet’s life are the later priorities. Formalism is manifested in the literature of different nations, especially in Russian literature with the advent of great figures such as Jakobson,Shklovsky etc. and in Arab literature owes to the term oriented efforts of great figures such as Jahez and Ghodame ebne Jafar and Abdul Ghaher Jurjani. And its signs in contemporary Arab literature are visible in the works of great figures such as Amin Nakhla, SalahAbdul Saboor etc