مفهوم و مبانی عدول از اصل برائت

اصل برائت کیفری یکی از مولفه‌های اساسی عدالت کیفری و دادرسی عادلانه است که به‌موجب آن همۀ افراد جامعه بی‌گناه فرض می‌شوند؛ مگر اینکه اتهام آن‌ها برابر قانون، فراتر از هرگونه شک و تردید معقول در مرجع قضایی صالح احراز شود. با وجود حاکمیت فراگیر اصل برائت در امور کیفری، در موارد استثنایی از اعمال این اصل عدول می‌گردد. در این مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌ها هستیم که مفهوم و آثار عدول از اصل برائت کیفری چیست؟ و مبانی و چرایی تقدیم امارۀ مجرمیت بر اصل برائت چیست؟ در قسمت اول پژوهش حاضر پس از تبیین مفهوم اصل برائت و امارۀ مجرمیت و آثار آن‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که در امارۀ مجرمیت برخلاف اصل برائت، بار اثبات اتهام معکوس گردیده، مقام تعقیب بی‌نیاز از ارائۀ دلایل و اثبات مجرمیت متهم است، و این به‌عهدۀ متهم است که برای رد امارۀ مجرمیت و اثبات بی‌گناهی خود، ارائۀ دلیل نماید؛ ازجمله عواید ناشی از قاچاق مواد مخدر و پول‌شویی، لوث در جنایت، مسئولیت ناشی از فراخواندن شبانه و مشکوک دیگری از محل اقامتش، عضویت در دسته یا جمعیتی که هدف آن برهم زدن امنیت کشور است. در قسمت دوم مقاله مهم‌ترین مبانی و دلایل عدول از اصل برائت ازجمله ضرورت حفظ مصلحت و منفعت اجتماعی، ضرورت تسهیل اثبات جرائم پیچیده و خطرناک، ضرورت ایجاد تناسب و توازن بین طرفین دعوی، ضرورت توجه به شرایط و اوضاع و احوال خاص، اقتضای عدالت کیفری، امنیت‌گرایی در تعقیب بعضی از جرائم را تبیین و تشریح نموده‌ایم. ضمن اینکه نباید از این نکتۀ مهم غافل بود که در راستای رعایت عدالت، حفظ نظم عمومی و حقوق افراد جامعه همچنان باید اصل برائت به‌عنوان عنصر اساسی در فرایند کیفری باقی بماند و عدول از آن و تقدیم امارۀ مجرمیت، امری استثنایی و فقط به‌موجب قانون قابل توجیه است.