واکاوی انتساب نظریه صحت و لزوم بیع معاطاتی به شیخ مفید

یکی از معاملات رایج میان مردم، بیع معاطاتی است. بیع معاطاتی به معنای انجام خرید‌و‌فروش یا داد‌و‌ستد بدون به‌کارگیری الفاظ و صیغه عقد است. در این بیع نیز مانند بیع لفظی «تملیک عین مقابل عوض معلوم است» و درنتیجه، تعریف یادشده شامل هم بیع لفظی و هم بیع معاطاتی است. مشروعیت داشتن یا نداشتن عقد بیع معاطاتی در میان مردم اهمیت خاصی دارد؛ به‌طوری‌که عدم مشروعیت آن موجب مشکلات و معضلاتی در جامعه اسلامی می‌شود، زیرا بیشتر خریدو‌فروش‌های میان مردم به صورت بیع معاطاتی است. با این وصف، فقیهان نظریه‌های متعددی را در ماهیت عقد بیع معاطاتی داده‌اند و تنها نظریه مشروعیت‌بخش بر خریدوفروش‌های مردم، نظریه شیخ مفید در صحت و لزوم بیع معاطاتی است، اما مشکل این نظریه آن است که مشهور فقیهان نسبت به آن تردید کرده، حتی آن را انکار نموده‌اند؛ درنتیجه بیع معاطاتی را به بیع فاسد یا اباحه در استفادۀ محدود یا نامحدود و یا تملیک متزلزل تفسیر کرده و چهار نظریه را مقابل نظریه شیخ مفید ایجاد نموده‌اند. این مقاله تلاشی است برای اثبات انتساب نظریه صحت و لزوم بیع معاطاتی به شیخ مفید و تبیین ادله این نظریه با روش کتابخانه‌ای و تحلیل استنباطی از متون و منابع فقهی.