مطالعۀ تطبیقی سازوکارهای مشارکت عمومی در تعیین محتوای قانون اساسی

قانون‌گذاران و نخبگان سیاسی در تصمیم‌گیری در خصوص کیفیت و محتوای قانون اساسی نقش عمده‌ای ایفا می‌کنند. با این حال، اکنون شیوه‌های متفاوتی به‌منظور اثربخشی بیشتر به جایگاه و نقش مردم در مرحلۀ تعیین مفاد قانون اساسی- به‌عنوان یکی از مراحل چهارگانۀ فرایند وضع قانون- وجود دارد تا از وضع قانون اساسی که صرفاً منعکس‌کنندۀ دیدگاه‌های قانون‌گذاران و نخبگان است اجتناب شود و امکان تدوین و تصویب قانون اساسی جدید را با درجۀ بالایی از مشروعیت عمومی تقویت کند. تمرکز این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای و با نگاهی توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است بر پیشنهاد فرصت‌هایی برای واقعی‌تر کردن فرایند مشارکت مردمی در مرحلۀ تعیین محتوای قانون اساسی است. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد درحالی که هیچ الگوی واحدی در خصوص نحوۀ بهره‌گیری از مشارکت عمومی در جهت تعیین محتوای قانون اساسی وجود ندارد، ترکیبی از روش‌ها شامل ارسال پیشنهادها، نظرسنجی، جلسات حضوری، همه‌پرسی مشورتی و هیئت‌های مشورتی می‌تواند با توجه به شرایط، مورد استفاده قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که به افراد زیادی فرصت مشارکت برای اظهار نظر در خصوص مفاد مطلوب قانون اساسی داده می‌شود. مشارکت در این مرحله گرچه با مشروعیت و پیامدهای دموکراتیک مرتبط است، اما خطرهایی را نیز به‌همراه دارد. چنانچه در تعیین محتوای قانون نحوه و میزان اثربخشی به آرای عمومی به وجه قانونی مشخص نشده باشد، می‌تواند مشروعیت فرایند را تضعیف کند و به اختلاف و یا ایجاد چالش در تدوین متن نهایی قانون از سوی مراجع صالح منجر شود. برای حصول بهترین نتیجه، تدوین قوانینی شفاف اجتناب‌ناپذیر است که علاوه بر الزامی ساختن بهره‌گیری از مشارکت عمومی، سازوکارها و شیوه‌های تحقق مشارکت عمومی را در تعیین محتوا مشخص نماید.

a comparative study of public participation instruments in determining the content of the constitution

legislators and political elites play a major role in deciding the quality and content of the constitution. however, now there are different methods to give more effectiveness to the position and role of the people in determining the content of the constitution, to avoid the constitution that only reflects the views of legislators and elites, strengthen the possibility of drafting and approving a new constitution with a high degree of public legitimacy. the focus of this research, which was done in a library method and with a descriptive-analytical view, is to suggest opportunities to make the process of people’s participation more realistic in the stage of determining the content of the constitution. the findings of the research show that while there is no single model for how to use public participation in the process of determining the content of the constitution, a combination of methods including requests for submissions and comments, surveys or questionnaires, face-to-face meetings, consultative referendums, and advisory boards can be used according to circumstances to ensure that as many people are given the opportunity to participate. in addition, although public participation in constitution making is today an almost universal norm associated with legitimacy, peace, and democratic outcomes, it also carries risks. if the manner and extent of effectiveness of public votes in determining the content of the law has not been determined legally can undermine the legitimacy of the process and lead to disagreements or challenges in drafting the final text of the law. in order to achieve the best result, it is inevitable to formulate laws that specify the mechanisms and methods of its realization in a transparent manner and by requiring the use of public participation.