مطالعۀ تطبیقی مسئولیت مدنی در سوء‌ استفاده از حق در حقوق ایران و فرانسه

یکی از موضوع‌های بحث‌برانگیز در حقوق مسئولیت مدنی، استفاده از حق است. پرسش‌های اساسی در این خصوص این است که حق را تا چه میزان باید اجرا کرد؟ هرگاه اجرای حقِ شخص برای دیگران زیان‌بار باشد، وظیفۀ دارندۀ حق چیست؟ جهت کنترل میزان کیفیت اِعمال حق ضروری است معیاری مشخص شود که از طریق آن بتوان سوء‌ استفاده از حق را شناسایی کرد. پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوۀ گردآوری، اسنادی و کتابخانه‌ای است و از طریق مطالعۀ قوانین و مقررات و منابع معتبر انجام شده و اطلاعات به‌دست آمده به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. در باب یافته‌های پژوهش می‌توان این‌گونه بیان کرد، با اینکه مادۀ 132 قانون مدنی مبنای نگاه قانون‌گذار به ‌حکم سوء‌ استفاده از حق است، اما ماهیت چندگونۀ حق موجب شده است که حد ترخص حق، دوسویه باشد؛ یعنی گاه سوء‌ استفاده از حق ضمانت اجرا نداشته باشد و قانون‌گذار حکم اِعمال حق را مطلق گذارد و گاه اجرای منصفانه حق را ممنوع سازد. در خصوص قلمرو سوء‌ استفاده از حق باید بر این موضع بود که نظریۀ سوء‌ استفاده از حق تنها در مقام اِعمال حق جاری می‌شود، درحالی که قاعدۀ لاضرر به شیوۀ مرسوم، تنها بر اجرای حق، از قبیل حق مالکیت یا حق عبور، محدود نیست. در باب نتایج پژوهش می‌توان بیان نمود، محل جریان قاعدۀ سوء‌ استفاده از حق، اعمال و اجرای حق است و در نظام حقوقی ایران برای مقابله با ضرر ناشی از احکام حقوقی و جهت مبارزه با جواز اجرای حقی که به ضرر دیگری می‌انجامد، استفاده می‌شود. از سوی دیگر، در حقوق فرانسه در صورت سوء‌ استفاده در مقام اجرای حق، حکم جواز و اباحۀ اِعمال حق برداشته می‌شود و با نظریۀ نفی حکم رابطۀ تساوی پیدا می‌کند.

a comparative study of civil liability in the abuse of rights in iranian and french law

one of the controversial issues in civil liability law is the use of the right; in other words, to what extent should the right be implemented? if the implementation of a person’s right is harmful for others, what is the duty of the right holder? in order to control the quality of the exercise of the right, it is necessary to specify a criterion through which the abuse of the right can be identified. method: in terms of purpose, this writing is practical, and in terms of collection method, it is done in documentary and library form and through the study of laws and regulations and reliable sources, and the information obtained is descriptive and analytical. regarding the findings of the research, it can be stated that, although article 132 of the civil code is the basis of the legislator’s view on the ruling on the abuse of the right, the divergent nature of rights has caused the limitation of the right to be two-sided; it means that sometimes the abuse of the right of guarantee is not enforced and the legislator makes the ruling on the exercise of the right absolute and sometimes prohibits the fair exercise of the right; regarding the scope of the abuse of the right, it should be considered that the theory of abuse of the right applies only to the exercise of the right, while the rule of non-harm is not limited to the customary scope of the exercise of the right, such as the right of ownership or the right of passage. regarding the results of the research, it can be said that the place of flow of the rule of abuse of the right is the application and implementation of the right; and in iran’s legal system, it is used to deal with the harm caused by legal rulings and to fight against the right to enforce a right that leads to another harm. on the other hand, in french law, in case of abuse in the position of enforcement of the right, the sentence of permission and falsification of the exercise of the right is removed and it has an equal relationship with the theory of negation of the sentence