نقش سید محمد فاطمی قمی در تدوین قانون مدنی ایران

خواست کانونی جنبش مشروطه‌خواهی که با شعار عدالتخانه به پیروزی رسید، قانون بود؛ به همین دلیل اولین اقدام مشروطه‌خواهان تدوین قوانین و احیای عدلیه بود و در این راه کوشش‌هایی که پیش‌تر برای برپایی نظام حقوقی آغاز شده بود ادامه یافت و پس از نشیب و فرازهایی در اردیبهشت 1307 با الغای کاپیتولاسیون گام بزرگی در این راه برداشته شد. امروز نظام حقوقی جدید ایران در آستانۀ یکصدمین سال تاسیس قرار گرفته است. در طول سدۀ گذشته کوشش‌های مهمی در راه استقرار نظام حقوقی جدید برداشته شده که یکی از این گام‌های درخشان و ماندگار، تدوین قانون مدنی بوده است. این قانون در نظام حقوقی ایران به دلیل دوام و بقایش اهمیت دوچندان یافت و از این حیث لازم است تا علل توفیق آن بازشناسی شود. با وجود چنین جایگاهی، حقوق مدنی ایران در مطالعۀ تاریخ تدوین قانون مدنی اهمال کرده و این مهم را از نظر دور داشته است؛ حال آنکه تاریخ قانون مدنی نیز جزئی از حقوق مدنی و موضوع بحث دانشکده‌های حقوق در جهان است. هرچند پژوهش‌های محققان رشته‌های دیگر از منظرهای تاریخی و جامعه‌شناسی بسیار مهم و مفید است، اما این رشته‌ها نمی‌توانند برخی دقایق و ظرایف اندیشۀ حقوقی چنین تاریخی را توضیح دهند؛ بنابراین، لازم است تا دانشکده‌های حقوق سهم و نقش خود را در چنین تاریخ اندیشه‌ای ایفا نمایند و هیچ رشتۀ دیگری نمی‌تواند چنین تهی‌گاهی را جبران کند. این مقاله از موضع اندیشۀ حقوقی و به‌منظور بررسی تاریخ اندیشۀ تدوین قانون‌ مدنی نوشته شده است تا درس‌هایی برای نظام حقوقی ایران از آن اصطیاد کند.

the role of seyed mohammad fatemi qomi in the codification of iranian civil code

the main demand of constitutionalism movement which was succeeded by the slogan of “the court,” was the law, based on which the first work of constitutionalists was compiling laws and reestablishing the judicial courts. they also continued their former trial for establishment of legal system, and made a huge success by abolishing the capitulation in april, 1928. nowadays, the new iranian legal system is on the verge of its hundredth anniversary of establishment. during the last century, important endeavors have been made for establishment of the new legal system, one of the most brilliant and everlasting of which was compilation of civil law. the law is important because of its continuation and survival, and it is hence necessary to investigate the reasons of its success. however, in spite of such a position, iranian civil law has disregarded the study of history of civil code, while it is one of the parts of civil law and a topic of interest in many law faculties around the world. although research done by researchers of other fields is important and useful in historical and sociological viewpoints, such fields cannot explain some legal realities and subtleties; hence, it is necessary for law faculties to do the required trial for the history since no other field can fulfill this gap. the present study is done based on a legal viewpoint to compile the history of civil law and to provide lessons for iranian legal system.