واکاوی نظام حقوقی تابعیت- شهروندی در حقوق ایران

جهانی شدن حقوق، کرامت انسانی، مبانی مردم‌سالاری، شکوفایی فناوری اطلاعات و استعدادها، انقلاب دانش و دیجیتال، امروزه مبحث شهروندی را به یکی از گفتمان‌های پرطرف‌دار در عرصۀ حقوق و سیاست جهانی تبدیل کرده است. دنیای امروزی شهروندی را ورای مرز، نژاد، زبان، دین، مذهب، سلطه، قدرت، قومیت، ملیت، تابعیت و حتی اقامت معنا و مطالبه می‌کند. اصطلاح شهروندی به مفهوم مدرن از حدود دو دهۀ پیش وارد ادبیات سیاسی و حقوقی کشورمان شده و کلیدواژۀ تعدادی از قوانین و مقررات گردیده است. لیکن این پرسش مطرح می باشد آیا فهم درستی از مفهوم شهروندی در متون رسمی و میان جامعۀ حقوقی کشورمان وجود دارد؟. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی این فرضیه ‏را مطرح می‌سازد که در کشور ما درک عمیق و دقیقی از شهروندی و الگوی روشنی از این مفهوم وجود ندارد. لذا بازکاوی در مفهوم شهروندی و ارائۀ یک الگوی منتخب در حقوق ایران هدف اصلی این مقاله بوده و به این نتیجه دست می‌یاید که جمهوری اسلامی از یک طرف، ناگزیر از تجدیدنظر در مفهوم و الگوی نظام شهروندی است. از طرف دیگر، درگیر منطق دوگانۀ حکومت اسلامی و حکومت جمهوری است. بنابراین، قانون‌گذار اساسی بایستی در این خصوص چاره‌اندیشی کند.

a review of legal nationality-citizenship system in iran

the globalization of law, human dignity, the foundations of democracy, the flourishing of information technology and human talents, the knowledge and digital revolution, has now made the issue of citizenship one of the most popular discourses in the field of law and world politics. today’s world defines and demands citizenship across borders, race, language, religion, creed, domination, power, ethnicity, nationality, citizenship, and even residence. the term citizenship in the modern sense has entered the political and legal literature of our country about two decades ago and has been the key word of a number of laws and regulations, but the question arises whether there is a correct understanding of the concept of citizenship in our country? research by descriptive-analytical method raises the hypothesis that in our country there is no deep and accurate understanding of citizenship and a clear model of this concept. the main purpose of this article is to review the concept of citizenship and present a selected model in iranian law. the article concludes that the islamic republic, on the one hand, has to reconsider the concept and model of the citizenship system, and, on the other hand, is involved in the dual logic of the islamic government and the republican government. therefore, the constitutional legislator must think of a solution in this regard.