تاملی جامعه‌شناختی بر چرایی گذار از «حاکم شرع مقتدر» به «قاضی دیوان‌سالار» در ایران پس از انقلاب

در مطالعات مرسوم حقوق کیفری دگرگونی‌هایی که در قلمروی نمادها و مفاهیم مرتبط با مجازات به وقوع می‌پیوندد، اغلب نتیجه تحولات فنی علمی و توسعه مطالعات جرمشناختیکیفرشناختی دانسته می‌شوند. این یک زاویه‌ی نگاه در مورد تحولاتی است که نظام کیفری در گذر زمان به خود می‌بیند. اما، همچنان زوایای دیگری از تحلیل وجود دارند که در قالب نگرشی نظام‌وار بر پیوندهای عمیق میان خرده‌نظام کیفر و سایر پدیدارهای اجتماعی تاکید می‌کنند که در آن، پدیدار کیفر در چارچوب ساختار نظام اجتماعی و نیز به واسطه‌ی پیوندهایش با خرده‌نظام‌های دیگر شناخته می‌شود. بر این اساس، تحولاتی که در قلمروی خرده‌نظام کیفری رخ می‌دهد می‌تواند انعکاسی از تحولات صورت‌گرفته در بطن سایر خردهنظام‌ها باشد.با تکیه بر چارچوب ادراکی پیش‌گفته می‌توان از چرایی یک دگرگونی قابل تامل در قلمروی خرده‌نظام مجازات در ایران پس از انقلاب رمزگشایی کرد: جابه‌جایی «حاکم شرع مقتدر» با «قاضی محدود شده در قالب قواعد متعدد». این دگرگونی بزرگ در حوزه حقوق کیفری، بیانگر تحولاتی عمیق‌تر در ساختار نظام اجتماعی و به ویژه، ساختار قدرت در ایران پس از انقلاب است. پژوهش حاضر تلاش می‌کند تا با تکیه بر ملاحظات جامعه‌شناسی کیفر، چرایی این دگرگونی قابل تامل را کالبدشکافی کند.کلیدواژه‌ها: حاکم شرع مقتدر، قاضی دیوان‌سالار، نزاع گفتمانی قدرت، تحولات ساختاری قدرت، دیوان‌سالاری اداری.

A sociological reflection on why the transition from a powerful religious ruler to a bureaucratic judge in postrevolutionary Iran

In criminal law studies in Iran changes on the penal symbols and institutions often considered as technical changes and the results of developments of CriminologicalPenological studies. This is a one point of view about developments of penal system. But there are other points of views. These points of views insist on systematic thinking about punishment and the deep relation between punishment and other social subsystems. In These points of views punishment is known within social structure and its relation with other social subsystems. According to this, changes on penal subsystem is because of changes on other social subsystems. Based on this framework of perception, we can talk about an important penal change in Iran: Transition from powerful religious judge to the unauthorized judge. This important change was sign of deeper changes in the social system and especially power structure in Iran. This research tries to analyze reasons of this penal changes based on sociology of punishment