رویکرد تجربی به مجازات؛ چشم‌اندازی اسلامی

تجربه‌گرایی به‌عنوان رویکردی در فلسفۀ اجتماعی به لحاظ روش بر آزمون و خطا مبتنی است. این روش در علوم طبیعی و سپس تا اندازه‌ای در علوم انسانی پذیرفته شده است. در این مقاله کاربست این رویکرد در حقوق کیفری و به‌ویژه مجازات واکاوی می‌‌شود. نگارندگان این مقاله پس از مرور مبانی تجربه‌گرایی و تاریخچۀ بهره‌گیری از آن و برخی نقدهای وارد بر تجربه‌گرایی پیشنهاد می‌دهند که با توجه به حجیت و اعتبار حکم عقل و بنای عقلا از یک سو و عقلانی بودن درجه‌ای از تجربه‌گرایی از سوی دیگر و نیز اعتبار ظن حاصل از تجربه می‌توان از داده‌های تجربی در چارچوبی معین برای سنجش کارآمدی مجازات‌ها استفاده کرد. در این مقاله همچنین به ذکر و تحلیل شواهدی از کاربست این رویکرد در منابع اسلامی ازجمله روایات و آرای فقیهان پرداخته شده و نیز نمونه‌هایی از تحولات قانون‌گذاری بر مبنای تجربه در قوانین کیفری جمهوری اسلامی ایران بررسی شده است؛ امری که به‌نوبۀ خود می‌تواند گواه صحت کاربست رویکرد تجربی باشد.

Empirical Approach to Punishment: An Islamic Perspective

Empiricism is a philosophical approach to social issues which concentrates on a trialanderror approach. It has been accepted as the dominant method in the natural sciences and then partly in the humanities. This article studies the possibility of application of this approach in criminal law and particularly in punishment. The article reviews the foundations of empiricism and its brief history along with some critiques to empiricism. Finally, the article suggests that given the validity of the reason (hokm al—aql) and findings of rational people (bina aloqala) in Islamic jurisprudence on one hand and the rationality of empiricism and credibility of the knowledge learned from experiments on the other, it is possible to use experimental findings to evaluate the efficiency of punishment in a specific framework. Also the article mentions and analyzes some examples of using this approach in Islamic texts, including traditions and opinions of the jurisprudents. Some examples of developments of legislation in Iranian penal code in Islamic Republic of Iran is also discussed; the facts that, in their turn, support legitimacy of application of empirical approach in criminal law.