تاثیر حملات و حکومت مغولان در جمعیت خراسان (616 - 736 ق)

خراسان، از مناطق مرزی و مسیرهای ارتباطی مهم و درعین‌ حال از کانون‌های بااهمیت سیاسی و تمدنی ایران، شاهد تحولات تاریخی بسیاری بوده است. از دوره‌های مهم در این تحولات، دوران حمله مغول به ایران و عصر حکومت ایلخانان بود. از پیامدهای مهم هجوم و سلطه مغولان در این بخش از ایران، تغییرات گسترده جمعیتی است که آثار آن تا عصر حاضر نیز کمابیش باقی مانده است. علاوه‌بر کشته‌شدن ده‌ها هزار نفر از مردم خراسان طی حملات مغول، عده زیادی از آنان نیز به دلایل و اشکال گوناگون راهی مناطق دیگر ایران و سایر سرزمین‌ها شدند. علاوه‌بر مهاجرت‌های اجباری به‌عللی ‌چون گریز از کشتار و ویران‌گری مغولان، عده‌ای نیز بر اثر ضرورت‌های سیاسی ـ نظامی، علمی ـ فرهنگی، و یا به‌علل شخصی خراسان را ترک کردند. از دیگر سو، گروه‌ها و افراد جدیدی هم‌چون گروه‌های ترک ـ مغول وارد این منطقه شدند. در منابع و تحقیقات به‌دست آمده با دیدگاهی فاجعه‌انگار به‌ مواردی چون کشتارها در جریان نخستین حملات مغول اشاره شده، اما درباره ابعاد، اَشکال، و جزییات آن‌ها توضیح چندانی عرضه نشده است. هم‌چنین به جنبه دیگر موضوع یعنی بازگشت گروه‌هایی از گریختگان و نیز ورود گروه‌های تازه‌وارد کم‌تر توجه شده است. بدین‌ترتیب، مسیله اساسی این مقاله عرضه تصویری دقیق و همه‌جانبه از تغییرات جمعیتی خراسان اعم از کاهش و مهاجرت اهالی و ورود گروه‌های دیگر به خراسان در دوره مورد بحث است.