مدارس دخترانه در آینۀ نقد نوگرایان فرهنگی دورۀ مشروطه(1324 1342ه.ق.)

مواجهۀ ایرانیان با گفتمان تجدد و دغدغۀ گذار به وضعیت مدرن در اواخر دورۀ قاجاریه زمینۀ دگرگونی در گفتمان سنتی و طرح مسئلۀ آموزش زنان را فراهم کرد. متجددان فرهنگی آموزش زنان به سبک نوین را لازمۀ نیل به تغییر می‌دانستند. تاسیس مدارس جدید در مقابل مکتب‌خانه‌های سنتی واکنشی به این امر بود. بنابراین فعالان فرهنگی عصر مشروطه کوشیدند تا ضمن تلاش برای دستیابی زنان به حق آموزش به تاسیس مدارس دختران اقدام کنند. اما تاسیس مدارس جدید نقطه‌ پایان این تکاپو نبود و انتقاد برخی از این متجددان فرهنگی به شالوده‌‌های این مدارس را برانگیخت. در پژوهش حاضر، تلاش شده است تا نگاه آسیب‌شناسانه‌ این متجددان فرهنگی به سازوکار حاکم بر این مدارس بررسی شود. پژوهش حاضر بر دو محور استوار است؛ در گام نخست انتقادات حامیان آموزش زنان به دولت، وزارت معارف و متولیان امر آموزش مطرح می‌شود. به باور آنان در این زمینه مسائل بنیادی ازجمله همراهی نکردن وزارت معارف، دولت و ناآگاهی موسسان و گردانندگان مدارس از ساختار و شرایط مطلوب تاسیس مدارس جدید به وضعیت نامطلوب مدارس جدید انجامیده است. در محور دوم کوشش می‌شود تا راه‌کار و پیشنهادهای آنان برای رفع این آسیب‌ها و سامان‌دهی مدارس بررسی شود. در واقع، این فعالان فرهنگی به نقد بسنده نکرد‌ه و کوشیده‌اند تا به ارائۀ یک الگوی مطلوب برای ساخت مدارس نوین دخترانه بپردازند. بررسی فضای کالبدی مدارس از نظر حفظ‌الصحه و بازنگری در استخدام و بکارگیری آموزگاران و کادر اداری مدارس بخشی از تلاش‌های آن‌ها برای عبور امر آموزش از این موانع بود.

critiques of school girls in late qajar iran as reflected in modernist writings (1906 1924)

rise of modernity discourse in late qajar period ignited an intellectual movement forrethinking various aspects of women’s social life, with education at its epicenter. someiranian modernists of the time began to view women’s education as an essentialprecondition for meaningful societal changes. in this way, they focused on criticizingtraditional education and defending its replacement with modern education. however,establishing new schools was not the end of their struggle; some cultural modernistsalso criticized the foundations of these new schools. they were not only interested inexpanding education but also in improving the conditions of schools. this essayinvestigates the pathological view of these cultural modernists on the mechanismsgoverning these schools, aiming to demonstrate that their concern for education wasmultifaceted. the issue is addressed from two aspects. firstly, the modernists’ criticismof the government and statesmen is discussed; they argued that the government had nottaken adequate measures to support and improve schools, suggesting that strongergovernment support would enhance the situation. secondly, beyond criticism, themodernists proposed solutions to improve the status of schools. they were not contentwith mere criticism; they sought to provide a suitable model for new girls’ schools. their proposals included improving the physical structure of schools, ensuring properhygiene, and employing capable teachers to enhance the quality of education.