زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیر شکل‌گیری شرکت‌های قالی‌بافی در شهر قزوین

در اواسط دوره‌ قاجار، شرکت‌‌های چندملیتی تولید و تجارت صنعت فرش ایران را در دست گرفتند؛ در پی جنگ‌جهانی‌اول فعالیت این شرکت‌ها متوقف شد. ازاین‌رو در اوایل دوره‌ پهلوی، شرایط برای خلع‌ید از شرکت‌های چندملیتی فراهم شد. در پی آن، با حمایت دولت، تولیدکنندگان ایرانی در شهرهای گوناگون کارخانه‌های قالی‌بافی تاسیس کردند. ازجمله در قزوین چند شرکت قالی‌بافی آغاز به کار کردند که معروف‌ترین آن‌ها «کارخانه‌ قالی‌بافی شرکت اعتماد قزوین» و «سلامت» است. هدف این پژوهش شناسایی زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی و سیر شکل‌گیری شرکت‌های قالی‌بافی در شهر قزوین در مقطع زمانی ذکر شده است. نگارندگان کوشیده‌اند به این پرسش‌ها پاسخ دهند که شکل‌گیری شرکت‌های قالی‌بافی در شهر قزوین برآمده از چه زمینه‌های اجتماعی و اقتصادی بوده است؟ فرایند و شیوه‌های تولید قالی در شرکت‌های مذکور چگونه بوده است؟ پژوهش با رویکرد تاریخ اجتماعی و به‌شیوه تحلیل کیفی با اتکا به داده‌های شفاهی و اسناد دست‌اول، با ابزار فیش‌برداری و مصاحبه به‌انجام رسیده و تقریباً به همه نمونه‌ها و اشخاص در دسترس مراجعه شده است. نتایج نشان می‌دهد بافت قالی‌های باکیفیت در قزوین در فاصله سال‌های 1297 تا 1330ش، به‌سبب نزدیکی به پایتخت و مراکز مهم قالی‌بافی، تجمع سرمایه‌داران و پشتیبانی دولت، رونق فراوان گرفت؛ اما رکود اقتصادی در ایالات‌متحده سپس جنگ‌جهانی‌دوم تقاضا را در بازار آمریکا و اروپا کاهش داد؛ پس تولید فرش نیز محدود شد. پس از ورود ارتش شوروی به قزوین، فعالیت شرکت اعتماد تقریباً متوقف شد. روس‌ها که از پشتیبانی مالی سرمایه‌داران قزوین از جنبش‌های سیاسی‌‌اجتماعی بیم داشتند در 1321ش، سرپرستان شرکت قالی‌بافی اعتماد را به باکو تبعید کردند. پس از این، گرچه برخی تولیدکنندگان فرش قزوین تا 1330ش کوشش‌هایی کردند، اما به سرانجامی نرسید. گفتنی‌است قالی شهری قزوین در این دوره، در جریان دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی، از نظر فنون بافت و کیفیت هنری (طرح، نقش و رنگ)، از قالی‌بافی مناطق هم‌جوارش مانند کاشان و ساروق تاثیر پذیرفته است.

the social and economic backgrounds and the formation process of rug weaving companies in the city of qazvin

in the middle of the qajar period, multinational companies took over the iranian carpet industry. these companies ceased to operate when world war i began. thus, by the beginning of the pahlavi period, the conditions were ripe for ousting multinational companies. subsequently, with governmental support, iranian manufacturers established rug-weaving workshops in many cities, including qazvin, where several carpet companies commenced working, the most famous of which were &qazvin’s etemaad company’s carpet weaving workshop& and &salamat&. the aim of this research is to identify the socioeconomic settings in which carpet weaving companies formed in qazvin during the above-mentioned period, as well as studying their development process. the authors have tried to answer these questions: what social and economic backgrounds led to the foundation of qazvin’s rug-weaving companies? how were carpet production’s process and methods in these companies? the research is done with a sociohistorical approach and with qualitative analysis of oral data and first-hand documents. the results show that between 1918 and 1950 weaving high-quality carpets became prosperous in qazvin, due to various factors like its proximity to tehran and important rug-weaving centers, the assembly of investors, and governmental supports. but the american recession, and world war ii, reduced the demand in western markets; therefore, carpet production was also reduced. after the russian squad’s arrival in qazvin, etemaad almost ceased to operate. being afraid of the financial support of qazvini notables for sociopolitical movements, the russians exiled etemaad’s founders to baku in 1942. despite the efforts made after that by some certain producers, the carpet production of qazvin was over by the beginning of the 50s. in the course of sociopolitical changes, the workshop rug of qazvin also evolved. in weaving techniques and artistic aspects (design, pattern and color), qazvin rugs followed neighboring rug-weaving centers, such as kashan and sarouq.