فراز و فرود تئاترهای لاله‌زار در فاصلۀ سال‌های 1320 تا 1357 شمسی

از دورۀ ناصری تا اواسط حکومت پهلوی دوم خیابان لاله‌زار یکی از کانون‌های اصلی تجددگرایی در شهر تهران بود. تعداد قابل توجهی از سالن‌های تئاتر و سینما و کافه‌ها و دفاتر برخی از مطبوعات آن دوره در این خیابان قرار داشتند. نکتۀ مهم این است که اطلاعات ما دربارۀ بسیاری از این موارد محدود و غیردقیق است. به‌عنوان نمونه می‌توانیم به پیشینۀ پژوهش در مورد تئاترهای لاله‌زار اشاره کنیم. این تئاترها از اواخر دورۀ قاجار تا زمان وقوع انقلاب اسلامی از مهم‌ترین مراکز نمایشی شهر تهران بوده‌اند. با این‌حال پژوهش‌های کافی و روشنگر دربارۀ وضعیت این تئاترها در بخش قابل توجهی از این دوره در دست نیست. ما در مقاله‌ای به بررسی وضعیت تئاترهای لاله‌زار از سال 1288 شمسی (زمان نخستین اجرا در طبقۀ فوقانی مطبعۀ فاروس) تا سال 1320 شمسی پرداخته‌ایم. در این پژوهش به دنبال توضیح وضعیت تئاترهای لاله‌زار در فاصلۀ سال‌های 1320 تا سال 1357 شمسی هستیم. پرسش اصلی این پژوهش این است که چه عواملی در فراز و فرود تئاترهای لاله‌زار در فاصلۀ زمانی میان سالهای 1320 تا 1357 شمسی موثر بوده‌اند؟ برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای بهره برده‌ایم. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در پی گسترش آزادی‌های سیاسی و اجتماعی پس از شهریور 1320 تمایل به اجرای تئاتر فزونی گرفت و گروه‌های گوناگون تئاتر شروع به کار کردند. در این دوره اجراهای گروه نوشین در تئاترهای فرهنگ و فردوسی سبب افزایش سطح کیفی سایر تئاترها شد. پس از کودتای 28 مرداد و در جریان بازداشت‌ افراد وابسته به جبهۀ ملی و حزب توده، تعدادی از هنرمندان تئاتر نیز بازداشت شدند. با این حال تئاترهای لاله‌زار دچار مشکل جدی نشدند و به کار خود ادامه دادند. البته استقبال مردم از سینما در دهۀ 1330 سبب شد که تئاترهای لاله‌زار دچار مشکل اقتصادی شوند و از سال 1335 به اجرای آتراکسیون روی بیاورند. ضمناً در نتیجۀ توسعۀ جغرافیایی شهر تهران از اواسط دهۀ 1330 به تدریج افراد ثروتمند و اعضای طبقۀ متوسط به جای تئاترهای لاله‌زار به مراکز تفریحی دیگری روی آوردند و فرودستان مراجعان اصلی این تئاترها شدند. سرانجام در دورۀ وقوع انقلاب اسلامی تغییراتی جدی در وضعیت تئاترهای لاله‌زار پدید آمد.

The ups and downs of the theaters of Laleh-zar street (1941-1979)

From the Nasserite period to the mid1930s, LalehZar Street was one of the main centers of modernism in Tehran. A significant number of theaters and cinemas, as well as cafes and offices of some of the press, were located in this street. The impotant matter is that our knowledge about many of these cases is limited and inaccurate. As an example, we can point to the serious weakness of the researches about LalehZar theaters. In an unpublished paper, we have explained the situation of LalehZar theaters from the time of the first performance in the upper floor of Faros Printing house in 1909 until the end of the reign of Reza Shah (1941). In this research, we seek to explain the situation of LalehZar theaters from 1941 to 1979.  The main question of this research is about factors which were effective in the ups and downs of LalehZar theaters in the period between 1941 and 1979. We have used the library research method for collecting information about Lalehzar theaters. Our findings indicate that political, cultural and economic factors were influential in the situation of LalehZar theaters in this period. Following the expansion of social and political freedom after the fall of the government of Reza Shah, the desire to perform theater increased and various theater groups began to work. In this relatively free space, critical views on social or political issues were presented in the songs performed in the interlude. Theater Performances of Nushin group in Farhang and Ferdowsi theaters increased the quality level of other theaters. After the coup 1953 a number of theater artists were arrested because of affiliation with Tudeh Party or National Front. However, political change did not make serious influence on LalehZar theaters. Of course, increasing the popularity of Cinema in the 1950s caused the LalehZar theaters to face economic problems. So they started performing attraction in the theater from 1956. Meanwhile, as a result of the geographical development of Tehran, from the mid1930s, wealthy people and middleclass members gradually turned to other entertainment centers instead of LalehZar theaters, and the lower classes became the main clients of these theaters. Finally, during the Islamic Revolution, there were serious changes in the situation of LalehZar theaters.