سیاست و شهرنشینی در قفقاز پیشا‌استعماری: نقش عامل سیاست در تحول حیات شهری شماخی در سده دوازدهم/هجدهم

در مقاله حاضر تلاش می‌شود تا با تمرکز بر تحولات شماخی به عنوان یک کانون‌ مطرح شهرنشینی در جنوب قفقاز، عوامل موثر بر فرسایش سیمای کالبدی و حیات اجتماعی آن در دوره‌ای متاخر بررسی شود. پرسش محوری پژوهش ناظر بر روند فرساینده‌ای است که در سده دوازدهم/هجدهم، کلیت حیات شهری در شماخی را از میان برد و این شهر مهم دوره صفوی را به ویرانه‌ای خالی از سکنه تبدیل کرد. به این منظور، نخست چشم‌اندازی از وضعیت شماخی و حیات شهری آن در دوره صفوی ترسیم شده و سپس، عوامل موثر بر نابودی این شهر و حیات اجتماعی آن از اواخر دوره صفوی تا آستانه تسلط روسیه بر قفقاز بررسی شده است. مبنای این بررسی اطلاعاتی است که از سفرنامه‌ها و گزارش‌های‌ ناظران خارجی به زبان‌های مختلف گردآوری شده است. این اطلاعات با رویکرد تاریخ خُرد و به روش توصیفی تحلیلی در جهت پاسخ به پرسش محوری پژوهش پردازش شده است. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که سرنوشت شماخی در دوره مورد بحث از عوامل مختلفی مانند بستر جغرافیایی و اقلیمی، موقعیت مرزی و ترکیب ناهمگون قومی و دینی تاثیر پذیرفته‌ است. با وجود این، عامل محوری در این زمینه ضعف اقتدار سیاسی و تاثیر آن بر ناهمگونی قومی و فرهنگی شماخی در دوره پس از صفوی بود.