شناسایی سازوکار باد گپ کویر لوت (کولوجا)

در این پژوهش یکی از پدیده‌های مهم آب‌وهوایی در نیمه شرقی ایران و در پهنه بیابان‌های مرکزی و شرقی ایران، معرفی شده است. در این مطالعه جهت شناسایی و معرفی، از داده‌های بازتحلیل‌شده اروپایی با دقت مکانی بالا (0.125) و ایستگاه‌های مشاهداتی به شکل ساعتی، ماهانه، فصلی استفاده شده است. نتایج واکاوی الگوهای همدید نشان داد منشاء وزش این باد اختلاف فشار مابین دو سامانه پرفشار(پرفشارهای اروپایی و پرفشار شمال آسیا) با کم‌فشار دینامیکی دریای عمان-خلیج‌فارس و کم‌فشار حرارتی لوت است. وجود دشت‌های وسیع در راستای نصف‌النهاری، میان کوه‌های شمال خراسان تا سواحل دریای عمان، بستر جغرافیایی ارتباط میان این کانون‌های فشار را به وجود آورده است. الگوی همدید این باد مشابه با الگو و منشاء باد 120روزه سیستان بوده و در کوه‌های شمال خراسان در اثر شرایط توپوگرافی شاخه‌ای غربی از این باد شمال‌سوی جداشده و به سمت جنوب می‌وزد. وجود پرفشار ثانویه شکل گرفته بر کوه‌های شمال خراسان، در تقویت دوباره این باد به عنوان واداشت ثانویه تاثیرگذار است. در ادامه مسیر، توپوگرافی یعنی وجود رشته‌کوه‌های موازی شمالی-جنوبی در دوسوی منطقه در همراهی با دشت‌های ساختمانی کم عارضه و کم‌ارتفاع مانند لوت شرایط مشابه دره‌ای سراسر و به نسبه کم‌عرض به وجود آورده است. وجود این تنگه شرایط عملِ اثر برنولی و همگرایی باد و افزایش تندی و ایجاد باد گپ را فراهم می‌کند. این باد در طی سال دارای جهت غالب شمال‌غربی، شمالی-جنوب‌شرقی و جهت وزش آن متاثر از آرایش ناهمواری‌های منطقه است که در لایه های زیرین وردسپهر به شکل جت سطوح زیرین بوقوع می پیوندد. رفتار روزانه این باد متاثر از شرایط تابشی خورشید و گرمایش سطحی، به ویژه تقویت روزانه کم‌فشارهای گرمایشی است به گونه‌ای که بیشینه تندی این باد در ساعت‌های 12 و 15 همدید است. با از بین رفتن اختلاف فشار روزانه، افزایش تابش شبانه زمینی، از تندی این باد کاسته شده و به دلیل شکل گیری پرفشارهای حرارتی کوهستانی، الگوی گلبادهای ایستگاه های مطالعاتی متاثر از همجواری با توده های کوهستانی میشود. در برخی از موارد این باد سبب ایجاد توفان گردوخاک می شود.