مطالعه نگاره​های نمادین خورشید در محراب و سنگ قبرهای محرابی شکل قرن 4 تا 7 ه. ق.

محراب و سنگ قبرهای محرابی، از دست ساخته های مهمی در ایران به شمار می روند که از کارکردهای دینی آیینی متفاوتی برخوردارند. محراب مهم ترین مکان مسجد جهت بازنمایی قبله است و سنگ قبر، لوحی از مشخصات متوفی (نام، تولد، مرگ، مذهب) به نشانه تکریم و احترام برای متوفی است. سنگ قبرهای محرابی، به لحاظ فرمی شباهت بسیاری با محراب دارند. شباهت این دست ساخته ها، نه تنها در فرم ظاهری، بلکه در تزیینات ازجمله آیات قرآنی، ادعیه، اسلیمی و ختایی ها نیز مشهود است. یکی از مرسوم ترین نقوش در این دست ساخته ها، نگاره های نمادین وابسته به خورشید است. این مقاله باهدف شناخت مولفه های معنایی نقش خورشید، سعی در پاسخ به این مساله دارد که نماد خورشید در چه اشکالی، با چه مفاهیمی و با چه افتراق و اشتراک هایی در محراب و سنگ قبرهای محرابی قرن 7-4 ه.ق. جدا از کارکرد آیینی این دست ساخته ها بازنمایی شده است؟ لذا تلاش بر آن است تا با روش تحلیلی تطبیقی، نمادهای خورشید در این دست ساخته ها، شناسایی و مفاهیم آن ها در ایران باستان و نیز پس از ظهور اسلام بررسی و درنهایت وجوه اشتراک و افتراق آن ها آشکار گردد. یافته ها بیانگر آن است که نماد خورشید در اشکال متفاوتی ازجمله دایره، چلیپا، گل نیلوفر و شمسه در این دست ساخته ها به کاررفته است. تداوم نگاره های خورشید در این دست ساخته ها بیانگر در هم آمیزی فرهنگ ایرانی -اسلامی است که در حکمت ایران باستان نمادی از نور و روشنایی (اهورامزدا) بوده و پس از اسلام نیز به عنوان تمثیلی از جلوه نور الهی به ویژه در نقش شمسه تجسم یافته است. از میان نگاره ها، نقش دایره بیشترین کاربرد را در محراب ها و گل نیلوفر در سنگ قبرها داشته و نقش شمسه و چلیپا در محراب ها حضوری پررنگ داشته و در سنگ قبرها مشاهده نشده است.

Study of symbolic pictures of the Sun in mihrab and mihrab form Tombstones of 4th to 7th centuries of Hijri calendar

Mihrab and Mihrab form tombstones in Iran are important handmade structures which have different religiousritual functions. Mihrab is the most important place in mosque for determining Qibla and tombstone, is a Specifications plate (name, birth, death, religion) as a sign of venerating the dead person. Mihrab tombstones are very similar to the Mihrab in terms of forms. Similarities of this type of handmade structure is not only in outward form but also is very obvious in the pictures used; like Quranic verses, supplications, arabesques and heliotrope. One of the most usual designs of this kind is the picture and symbol of the sun. This study aims to identify semantic components of the sun design and attempts to answer this question: In what forms, concepts, aspects of differences and similarities was the sun represented in Mihrabs and tombstones of 4th to 7th centuries of Hijri calendar, apart from the ritual function? Therefore, an attempt was made to identify and investigate their concepts and reveal similarities and dissimilarities of the sun symbols in a comparativeanalytical method. Findings of the study show that sun picture has been used in different forms such as circle, cross, lilies and roundels in these handmade. Continuity of the sun pictures in these handmade structures represents IranianIslamic culture which was a symbol of light and lighting in ancient Iran wisdom (Ahouramazda) and was embodied after Islam as an allegory of divine light especially in roundels. Among the pictures, circle design has the most usage in Mihrab and lilies in tombstone. Roundels and cross designs had an impressive presence in Mihrab and had not been seen in tombstones.