نقش‌مایه‌های به‌کاررفته در هنر سیستان و بلوچستان (مطالعه ‌موردی سفال، دست‌بافته‌ها، رودوزی‌ها، زیورآلات)*

سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران قرار دارد و متشکل از دو منطقه: سیستان و بلوچستان است. تزیینات در این دو منطقه، شکل‌های بسیار متنوعی دارد. بارزترین آنها را می‌توان در سفال‌های مکشوفه از تپه‌های باستانی، فرش، سوزن‌دوزی و زیورآلات مشاهده کرد. عوامل مختلف طبیعی و فرهنگی و تاریخی باعث شکل‌گیری رنگ و فرم در تزیینات این دو منطقه شده است. هنرمندان این دو منطقه در تزیینات آثار خود خصوصیات و کیفیت‌های بصری را رعایت کرده‌اند. تلاش نگارندگان در این پژوهش بررسی نقش مایه‌های تکرارشونده در چهار رشته صنایع‌دستی است. هدف این مقاله، مطالعه تحلیلی و مقایسه‌ تطبیقی برمبنای جمع‌آوری اطلاعات و مطالعات کتابخانه‌ای و مشاهده میدانی نقش‌مایه‌های تکرارشونده است. پرسش‌های قابل‌طرح: چه شباهت‌هایی میان نقوش به‌کاررفته در صنایع‌دستی از دوران باستان تا عصر حاضر در دو منطقه وجود دارد؟ چه رابطه‌ای میان نقوش و محیط طبیعی این دو منطقه وجود دارد؟ چه رابطه‌ای میان نقوش و عقاید مردمان این دو منطقه وجود دارد؟ انتخاب این چهار رشته از بین صنایع‌دستی قرابت نقش‌مایه‌های تکرارشونده است. سعی برآن بوده که نقش‌مایه‌هایی را انتخاب کنیم که هم ریشه در فرهنگ و باور مردمان این دو منطقه و هم بیشترین کاربرد را برای تزیین داشته باشند. در این تحقیق، نقش‌مایه‌های تکرارشونده براساس متغیرهای مناسب به چهار گروه تقسیم می‌شود که در هر گروه نقش‌مایه‌های متعدد براساس ساختار و شباهت ظاهری‌ در بین نقوش هندسی، حیوانی، گیاهی، مورد تحلیل قرار خواهند گرفت. نقش‌مایه‌های مورد بحث عبارت‌اند از: مثلث، لوزی، مار، ماهی، درخت زندگی. درنهایت روشن می‌شود که بعضی از نقش‌مایه‌ها از دوران باستان تا عصر حاضر سیر تکاملی را پیموده است. نیز با‌توجه‌ به نحوه اجرا در هریک از چهار رشته صنایع‌دستی می‌توان قصد و منظور هنرمند را دریافت و نشان داد.