مطالعه تطبیقی نقوش آبگینه دوران سلجوقی ایران با فاطمیان مصر در سده‌های 5 و 6 هجری قمری

آبگینه سازی ازجمله هنرهای مهم و روبه رشد در دوران اسلامی بوده است. این هنر در دوران سلجوقیان ایران و هم زمان با آن در دوران فاطمیان مصر، تجلی گاه چنان ابتکارات بی بدیلی است که عصر شکوه مند تاریخ شیشه گری اسلامی در هر دو سرزمین محسوب می گردد. علاوه بر هم زمانی این دو دوران، وجود روابط اقتصادی و فرهنگی بین دو ملت فرض وجود تاثیر و تاثرات را در هنر آبگینه سازی هرچه بیشتر به ذهن متبادر می کند. ازاین رو چنین سوالی مطرح می گردد که به چه میزان تشابهات میان آثار شیشه ای این دو سرزمین وجود دارد و کدامین مولفه ها می توانند راه گشای تفکیک و شناسایی آثار این دو سرزمین باشند. آیا نقوش روی آبگینه ها می تواند به عنوان یکی از گزینه ها موردِتوجه و استناد باشد و وجوه تفاوت و شباهت در نقوش آثار آبگینه فاطمیان و سلجوقیان کدام است. ازاین رو هدف پژوهش حاضر، شناسایی وجوه اشتراک و افتراق نقوش آثار شیشه ای در دوران سلجوقیان و فاطمیان به منظور دستیابی به مولفه هایی در شناخت و تفکیک آبگینه ایران و مصر است. به همین منظور، نمونه هایی از آثار شیشه ای متعلق به این دو سرزمین در زمان حکم رانی سلجوقیان و فاطمیان طی سده های 5 و6 هجری قمری، انتخاب و بررسی شد. این تحقیق، به روش تطبیقی- تاریخی با استناد به منابع کتابخانه ای همراه با رویکردی تحلیلی- توصیفی انجام شده است.درنهایت، نتیجه بررسی های انجام شده نشان داد که تا قبل از این دوران، کمتر از نقوش روی آثار شیشه ای استفاده می شد. وجه مشترک حضور روح اسلامی بر هنر این سرزمین ها سبب پیدایی نقوشی نوشتاری چون دعا برای صاحب ظرف، نام هنرمند و سفارش دهنده روی آثار شیشه ای گردیده است. همچنین، تشابهات فرم و نقشمایه های تزیینات نمایانگر تاثیرات متقابل بین صنعت شیشه در دو سرزمین است. باوجود همه وجوه اشتراک، در مواردی تمایزات محسوسی وجود دارد که درنتیجه ویژگی های متفاوت سرزمین ها به وجود آمده است.