نقد نشانه‌شناختی نگاره بهرام گور در گنبد سپید براساس رمزگان تصویری امبرتو ‌اکو

از اوایل قرن بیستم نشانه شناسی به مثابه روشی از نقد متون، بستری مناسب را در بررسی سازوکار تولید و ادراک معنا پیش می نهد. رمزگان، از مفاهیم بنیادین در نشانه شناسی است. هر نظام نشانه ای تنها به واسطه آگاهی مخاطب از رمزگان حاکم بر آن، امکان معنامندی می یابد. دسته بندی ده گانه امبرتو اکو از رمزگان تصویری، یکی از روش های کارآمد را در بررسی متون تصویری ارایه داده که از طریق آن می توان جوانب متنوع یک تصویر را حتی در پیوند با متونی وابسته به دیگر نظامات نشانه ای ملاحظه کرد. نگارگری ایرانی عمدتاً در پیوند با ادب فارسی، با کارکرد تصویرگری، ظاهر می شود. هفت پیکر نظامی گنجوی، به لحاظ کیفیت روایی و موضوع غنایی خود موضوع تصویرسازی های بسیاری قرار گرفته است. مقاله پیش رو، با هدف تبیین روشی مناسب در نقد نگارگری ایرانی با قابلیت پرداخت به وجوه بینامتنی نگاره ها در پیوند با متون ادب فارسی، در عین تمرکز بر ویژگی های متنی اثر، نگاره بهرام گور در گنبد سپید را از نسخه خمسه موزه متروپولیتن با بهره مندی از دسته بندی رمزگان اکو، تحلیل کرده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده و منابع به صورت کتابخانه ای، جمع آوری شده است. محتوای انسان گرایانه مشهود در نگارگری مکتب بهزاد ممکن است تضادی را در انتقال محتوای نمادین داستان نظامی ایجاد کند. اینکه موفقیت نگارگر در انتقال محتوای نمادین متن ادبی چه میزان بوده و این محتوا از نظام نشانه ای زبان به نظام نشانه ای تصویر چگونه انتقال یافته است، از سوالاتی است که در این مقاله بررسی شده است. پرسش های دیگر مقاله، به میزان پیروی نگارگر از توصیفات متن ادبی و علت سرپیچی احتمالی وی از توصیفات متن، توجه دارد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد باوجود برخی محدودیت های خاص رسانه تصویری، نگارگر در انتقال فحوای نمادین داستان بسیار دقیق عمل کرده و واقع گرایی نوظهور در نگارگری آن زمان نیز مانعی در انجام این مهم نبوده است. پیام نمادین متن ادبی از یک سو به یاری تدابیر صوری، شامل کاربست نقوش راستخط و ترکیب بندی متقارن، پرداخت ظریف به تزیینات هندسی دوّار و انتظام فضای معماری کشیده و از سوی دیگر بهره مندی از برخی استعارات ادبیِ دالّ بر مفاهیم کمال و آگاهی که درون مایه اصلی داستان هفت پیکر است، در نگاره به نمایش درآمده است. در برخی موارد نیز جزییاتی خارج از توصیفات متن مرجع خلق شده است.