مقایسه واژگان امروزی با واژگان پیشین مواد اولیه رنگ کننده لعاب ها در دوران اسلامی ایران

در سفال دوره اسلامی ایران نسبت به گذشته، تحولی اساسی درزمینه ساخت انواع لعاب ها و استفاده از مواد رنگ کننده به وجود آمده است. واژگان و اصطلاحات بسیاری در رساله دانشمندان و نویسندگان این دوره برای آن مواد دیده می شود که تاکنون شناسایی و معرفی کاملی از آنها ارایه نشده است. نکته مهمتر اینکه در چنین متونی بسیاری از روش های تولید سفال و مواد مصرفی آورده شده که مطالعه آنها می تواند راهگشای اهل فن در این زمینه باشد. البته شایان یادآوری است که اصطلاحات به کاررفته در آنها، واژگانی سنتی هستند که امروزه کمتر مورد استفاده قرارمی گیرند و این خود، باعث شده که فهم این متون برای خوانندگان دشوار شود. ازدیگر سو در منابع پژوهشی امروز، بیشتر واژگان علمی این مواد به کاربرده شده است. ازهمین رو برای سهولت در خوانش متون کهن که کمک شایانی به احیای هنرهای سنتی می کند، شناخت و معرفی این واژگان بسیار ضروری است. بنابراین در این مقاله نخست، واژگان امروزی مواد اولیه رنگ کننده لعاب بررسی و معرفی می شوند. سپس، با بهره گیری از متون کهن، شناسایی و معرفی واژگان پیشین آن در دوران اسلامی صورت می گیرد. درنهایت با تجزیه و تحلیل کیفی داده ها، تطبیق واژگان پیشین با واژگان امروزی انجام می پذیرد. بدین ترتیب، پرسش های قابل طرح در مقاله پیش رو بدین قرار است که پیشینیان ما در دوران اسلامی از چه مواد رنگ زایی در لعاب ها استفاده می کردند. دیگر اینکه، آیا امروزه هم از آن مواد در ساخت لعاب استفاده می شود. نتیجه این بررسی ها افزون بر به دست آوردن معادل امروزی بسیاری از واژگان پیشین که می تواند در خوانش متون کهن و دستیابی به روش پیشینیان در تولید انواع لعاب راهگشا باشد، مشخص می کند که تنوع واژگان پیشین برای هر ماده رنگ کننده لعاب بنا به دلایلی نسبت به واژگان امروزی آنها بیشتر بوده است. ضمن اینکه امروزه بسیاری از آن واژگان فراموش شده و بجای آنها اصطلاحات علم جدید شیمی رایج گردیده است. همچنین بسیاری از ترکیبات شناخته شده مواد در عصر حاضر، در لعاب های قدیم استفاده نشده است و برای واژگان آنها معادلی در گذشته یافت نمی شود.