تطبیق بینامتنی تصویرهای دُره از کمدی الهی با نسخه مصور معراج نامه شاهرخی

کمدی الهی دانته، بزرگترین اثر ادبی اروپا در قرون وسطی(1300م/699ه.ق) و معراج نامه، شرحی که به صورت نثر درباره معراج پیامبر اکرم(ص) نوشته شده، به عنوان دو الگوی سفر معنوی و روحانی به عوالم پس از مرگ آدمی است. آفرینش اینگونه آثار که برخاسته از باورهای قومی و دینی در دو فرهنگ غرب و شرق است، همواره الهام بخش هنرمندان، شاعران، نویسندگان، نقاشان و نگارگران در دوره های مختلف بوده است. در غرب، تصویرسازی های گوستاو دُره(1870م) از کمدی الهی و در شرق نگاره های نسخه مصور معراج نامه شاهرخی(840ه.ق)، بازگوکننده کامل مراحل گُذار و چگونگی رخدادها در این گونه آثار هستند. ازآنجا که مهمترین ارجاعات در تصویرها و نگاره های بیان شده، ارجاعات بینامتنی(روایتی- تصویری) است که به آنها برگردان بینانشانه ای نیز گفته می شود، این پرسش مطرح می شود که چگونه می توان از طریق مقایسه و خوانش بینامتنی رابطه و آستانگی تشابهات مورد نظر را در تصویرها و نگاره های یادشده کشف کرد. تلاش نگارندگان در پژوهش حاضر برآن است تا در پاسخ به پرسش تحقیق با استفاده از منابع کتابخانه ای و با فرض تاثیرپذیری دانته از ادبیات شرق(براساس نظرات محققان) به ویژه رساله معراجیه و همچنین روش مقایسه ای به خوانش بینامتنی(روایتی- تصویری)، غیرمستقیم عناصر تصویری(بینانشانه ای) مشترک ازلحاظ خوانش و مقایسه محتوای روایتی تصویرها را شناسایی کنند. افزون براینکه، این امر از اهداف اصلی این پژوهش نیز، به شمارمی رود. نتیجه بررسی های انجام شده بیانگر وجود تصویرها با محتوا و مضمون مشابه در بخشهای مختلفی همچون: سرآغاز سفر، مراحل مختلف سفر، سیر در آسمانها و افلاک و داشتن راهنما است. ازطرفی، گرچه این تصویرها دارای محتوا و مضمونی مشابه هستند لیکن، به دلیل تفاوتهای زیربنایی در فرهنگ و هنر غرب و شرق که ناشی از طرز تلقی و نگاه به موضوعات و کل جهان هستی است، از دیدگاه های تخیلی متفاوتی در چگونگی تجلی خود برخوردار هستندکه این موضوع هم، در متن مقاله بررسی شده است.