مطالعه تطبیقی خانه های بازرگانان ارمنی و مسلمان اصفهان سده های یازدهم تا سیزدهم هجری قمری با نگاه به عوامل اعتقادی و اجتماعی تاثیرگذار

خانه پدیده ای است حاصل کنش عوامل گوناگون؛ که فرهنگ و اجتماع در شکل دهی آن سهمی بزرگ دارند. در جوامع سنتی، این اثرپذیری در بُعد فرهنگی بسیار بیش از امروز بوده که نتیجه، همسازی بیشتر با ساکنان و شرایط آنان بوده است. شناخت جنبه های این بَرهم کنش می تواند زمینه ساز به کارگیری آن مطابق با امروز باشد. از سوی دیگر، خانه های یک دوره تاریخی روشن کننده برخی جنبه های شرایط اجتماعی زمان خود نیز هستند. این پژوهش به منظور شناخت چگونگی تاثیرگذاری شرایط اجتماعی و اعتقادی ساکنان بر معماری و به ویژه سازمان دهی فضاهای خانه های سنتی ایران در اصفهان عصر صفوی و دوره پس از آن شکل گرفته است. پرسش این است که چه تفاوت هایی در سازماندهی و تزیینات خانه های بازرگانان مسلمان و ارمنی اصفهان در دوران حاکمیت سبک صفوی بوده است؟ اصول انتخاب شده براساس منظر فرهنگی و اجتماعی و نیز آرای راپوپورت است که عوامل فرهنگی و اجتماعی را در شکل دهی بنا در اولویت و مهم تر از اقلیم، فن آوری و مواد ساختمانی می داند. این پژوهش با روش تاریخی - توصیفی و با هدف توسعه ای و با بهره گیری از اسناد، مطالعه میدانی و مصاحبه انجام شده است و یافته ها طبق روشی کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر تحلیل شده اند.نتیجه گیری پس از تقسیم یافته ها به دو دسته کلی صورت گرفت: اصول اخلاقی و اعتقادی همچون محرمیت که چگونگی رعایت آن بسته به دین متفاوت بوده است و زمینه اقتصادی و اجتماعی که در دو دوره از حیات شهر اصفهان بررسی شد. مساعدشدن وضعیت سیاسی-اجتماعی کشور، سطح امنیت و بالا رفتن درآمدهای عمومی در این دو دوره زمینه ساخت خانه هایی را فراهم آورد که وسعت و تزییناتشان در دورههای آشفته پیش از آن نظیر نداشت. خانههای مورد بررسی ارامنه مربوط به دوره اول (عصر صفویان) و خانههای مسلمانان مربوط به دوره دوم هستند که بهدلیل تفاوت شرایط زمان، هرگز ازلحاظ ساخت و تزیینات، هم پایه سرای بازرگانان ارمنی نیستند.نتایجی که به دست آمد، به طور کلی نشان دهنده تاثیر آشکار شرایط اجتماعی در تفاوت ها بود. اما موارد فرهنگی و اعتقادی که هر بار خود را به گونه ای نشان می دهند، اثر عمیق تر و ظریف تری دارند که معمولاً در نگاه اول دیده نمی شوند. شکل گیری این الگوی ساخت براثر سال ها تجربه و اصلاح براساس روش و شرایط زندگی بوده است.