مطالعه تطبیقی آرایه‌های معماری فضای میانسرای خانه‌های اواخر دورۀ قاجار (1304-1260ه.ش) و پهلوی اول شیراز

آرایه‌های معماری در جدارۀ میانسرای خانه‌های شیراز با داشتن تنوع بسیار در نوع و کاربرد هر یک از عناصر آن، روح متفاوتی را به فضا داده است. در این فضا از انواع تکنیک‌های گچ‌بری، کاشی‌کاری، کارهای چوبی، سنگی و آجرکاری متناسب با نقش عملکردی هر جز استفاده شده است. در گذر از دورۀ قاجار و رسیدن به دوران پهلوی اول علاوه بر تغییر در نحوۀ ساخت بنا و معماری میانسرا، تحولاتی نیز در شکل و ساخت آرایه‌های معماری حادث شده است. پرسشی در اینجا مطرح می‌شود که شباهت‌ها و تفاوت‌های آرایه‌های معماری فضای میانسرای خانه‌های اواخر دورۀ قاجار و پهلوی اول شیراز در چیست؟ نحوه و نوع آرایه‌ها به چه صورت بوده است؟ در این مقاله با مقایسۀ آرایه‌های فضای میانسرای خانه‌های اواخر دورۀ قاجار و پهلوی اول شیراز سعی در پیدا کردن شباهت‌ها و تفاوت‌های هر جز از آرایه‌های معماری را دارد که به وسیلۀ آن می‌توان به نحوه تغییرات در طول این زمان پی برد. با مطالعه و تحقیق در این‌باره و مقایسۀ جز به جز آرایه‌های معماری علاوه بر شناخت نقوش استفاده شده در هر دو دوره و دسته‌بندی آن، در مشخص شدن میزان شباهت‌ها و تغییرات به وجود آمده کمک می‌کند. این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و تطبیقی تاریخی می‌باشد که به وسیلۀ مطالعات کتابخانه‌ای، برداشت و بررسی میدانی و تجزیه و تحلیل از طریق مقایسۀ داده‌ها انجام شده است. برمبنای مطالعه و مقایسۀ انجام شده در این مقاله، نتیجه‌ای که حاصل می‌شود بدین صورت است که ارسی‌های دورۀ قاجار به پنجره‌هایی ساده با نحوۀ قرارگیری و ساخت متفاوت تبدیل شده است. ازارۀ سنگی خانه‌ها با تغییراتی در نقوش، ترکیب‌بندی، تکنیک اجرا و در مواردی مصالح جدید همراه بوده است. در گچ‌بری‌ها نقش و تکنیک همچنان یک روند را در پیش گرفته و میزان تفاوت‌های کمی در این دوران ایجاد شده است. در کاشی‌کاری تفاوت چشم‌گیری در میزان استفاده، تنوع نقش، رنگ و نحوۀ قرارگیری دارد. آجرکاری‌ها نسبت به کارگیری یکسانی دارند ولی در تکنیک اجرا تفاوت‌هایی ایجاد شده که به نسبت در نقوش نیز این تمایز مشخص است. با این حال در هر دو دوره خانه‌های باشکوهی ساخته شده‌ است که دارای شخصیت و زیبایی منحصر به فردی هستند.

a comparative study of decorations in the architecture of courtyards of qajar and first pahlavi period houses in shiraz

the architecture of traditional houses, in addition to having a space suitable for the climate and the spirit of its people, has conveyed more beauty and dynamism with artistic techniques on its walls. the architectural decorations on the walls of the courtyards of the shiraz houses have given a different spirit to the space by having a lot of variety in the type and application of decoration. in this space, various techniques of plastering, tiling, wood and stone works and brickwork have been used according to the functional role of each component. the question raised here is, what are the similarities and differences between the architectural decorations of the courtyards of the houses of the qajar period and the first pahlavi of shiraz? what was the style and type of decorations? in this article, by comparing the decorations of the courtyards of the houses of the qajar period and the first pahlavi period of shiraz, he tries to find the similarities and differences of each part of the decorations, by means of which one can understand the way of changes during this time. by studying and researching about this and comparing decorative arrays one by one, in addition to knowing the motifs used in both periods and categorizing them, it also helps to determine the course of evolution. this research is of a descriptive-analytical and comparative-historical type, which was carried out by means of library studies, collection and field investigation and analysis through data comparison. based on the study and comparison made in this article, the result is that each of the arrays used in these houses has undergone changes in terms of technique and its roles during the transition of these two periods. the amount of changes in each component of these arrays is not the same, and of course there are similarities in the components of both periods. however, magnificent houses have been built in both periods, which have a unique character and beauty.