مسئله‌ جانشینی در شاهنامه‌های مصور سه شاهزاده‌ تیموری (شاهنامه‌ها‌ی بایسنقری، ابراهیم سلطان و محمد جوکی)

در حکومت‌های مختلف و در دوره‌ زمامداری حاکمان متفاوت در ایران، پذیرش متن سیاسی و شاهانه شاهنامه و افزودن معانی تازه از طریق تصاویر نوعی مشروعیت سیاسی – فرهنگی برای سفارش‌دهنده‌های شاهنامه‌های مصور همراه داشت. در دوره تیموری و حکومت شاهرخ سه فرزند او که در پایتخت یا در نواحی دیگر به عنوان حاکمان محلی کتابخانه های فعال برای مصورسازی کتاب داشتند، سفارش شاهنامه مورد توجه ویژه بود. ابراهیم سلطان در شیراز، بایسنقر و محمد جوکی در هرات هر کدام در کتابخانه‌های خود نسخه‌ خطی شاهنامه با شباهت ‌ها و تفاوت ‌هایی سفارش دادند. این شاهنامه‌ها از وجوه مختلف قابل بحث اند. هدف از پژوهش حاضر دریافت میزان تمایل این شاهزاده‌ ها به جانشینی پدر است چرا که هر سه پیش از پدر از دنیا رفتند و هرگز دستشان به تاج و تخت پادشاهی نرسید. پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش ‌هاست: در چه موقعیتی هر سه شاهزاده تیموری( فرزندان شاهرخ) شاهنامه‌های مصور سفارش داده‌اند؟ چگونه توسط موضوعات نگاره‌های شاهنامه‌های مصور می‌توان به انگیزه‌ی پادشاهی و جانشینی پدر پی برد؟ با فرض پذیرفتن این که شاهنامه‌های مصور متاثر از زمینه‌های پیدایش خود هستند چگونه می‌توان نگاره‌ها را در این راستا تحلیل کرد؟ و در نهایت چرا سفارش‌دهندگان از شاهنامه برای بیان آرزوی خویش بهره برده‌ اند؟ در این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، به مطالعه تطبیقی نگاره ‌های این سه شاهنامه پرداخته شده و جمع‌آوری اطلاعات به صورت اسنادی و کتابخانه‌ ای بوده است. در پایان یافته ‌ها نشان می دهند که شاهنامه ‌های برادران تیموری با داستان‌هایی که برای مصور شدن انتخاب کرده‌اند، به شکلی بیانیه سیاسی سفارش‌ دهندگان و نشان‌ دهنده ذهنیت آنها نسبت به مساله جانشینی و در نهایت پادشاهی هستند.

the issue of succession in the illustrated shahnamehs of the three timurid princes (shahnamehs of baysunghur, ibrahim sultan and mohammad juki)

during the rule of different governments and the reign of various rulers in iran, the acceptance of the political and royal text of the shahnameh and the addition of new meanings through illustrations provided a kind of political-cultural legitimacy for the clients of illustrated shahnamehs. throughout the timurid period and the rule of shahrokh and his three children, who acted as local rulers and were active in book illustration in the capital or elsewhere, the commissioning of shahnameh was of special interest. ibrahim sultan in shiraz, baysunghur, and mohammad juki in herat each had ordered a manuscript of shahnameh with similarities and differences in their libraries. these shahnamehs can be discussed in various ways, but the question here is whether these brothers, who all three died before their father and never attained the crown, dreamt of becoming the king? assuming that the illustrated shahnamehs are influenced by their contexts of origin, can we find a trace of their desire to be the king in these versions? for this purpose, initially, the political position of the princes and how they were crowned and delegated power in the timurid period have been studied in historical resources. subsequently, the commission of shahnameh and historical books in this family and specifically the three shahnamehs belonging to these three princes have been analyzed. after that, the three components of court scenes, paintings on the subject of father and son, as well as brothers, have been examined considering the connection between these manuscripts to the issue of power and succession, according to historical reports. in the end, it is shown that these manuscripts of shahnameh, with the stories that have been chosen to be illustrated, are in the form of a political statement of its patrons and portray their mentality towards the monarchy.