مقایسه نقش‌مایه‌های گیاهی کاشی‌های کاخ ویران‌شده جهان‌نما با سایرکاخ‌های صفوی اصفهان

کاخ جهان‌نما در ابتدای خیابان چهارباغ، یکی از کاخ‌های معروف دوره صفوی است که همچون بسیاری از کاخ‌های دیگر این دوره، در عهد قاجار و به‌صورت مشخص، حکومت ظل‌السلطان به طور کامل ویران‌شد. با کاوش‌های باستان‌شناسی در محدوده تقریبی کاخ در سال 1394 علاوه بر مشخص‌شدن مکان دقیق آن، تعداد قابل‌توجهی قطعات کاشی‌ هفت‌رنگ با نقوش گیاهی به‌دست‌آمد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی نقوش گیاهی به‌کاررفته روی کاشی‌های کاخ ویران‌شده جهان‌نما و دستیابی به وجوه اشتراک و افتراق میان این نقوش با نقوش گیاهی کاشی‌های کاخ‌های برجامانده دورۀ صفوی در اصفهان و شناخت مولفه‌های شاخص آنها صورت گرفته‌است. سوالات پژوهش شناسایی نوع نقوش گیاهی غالب در کاشی‌های کاخ‌جهان‌نما و شباهت‌ها یا تفاوت‌های آنها با سایر نقوش گیاهی روی کاشیکاری‌های دیگر کاخ‌های دورۀ صفوی شهر اصفهان است. اطلاعات این پژوهش از طریق روش یافته‌اندوزی توصیفی-تحلیلی و تطبیقی و با گردآوری اسناد و متون کتابخانه‌ای از یک‌سو و از سویی دیگر، بررسی 141 قطعه کاشی مکشوفه از کاخ جهان‌نما و تطبیق آنها با نقوش کاشی‌های کاخ‌های عالی قاپو، چهل‌ستون و هشت‌بهشت انجام ‌شده ‌است. نتایج حاصل از پژوهش نشان‌می‌دهد در میان نقوش گیاهی به‌کار رفته در کاشی‌های کاخ جهان‌نما، نقوش اسلیمی و ختایی به ترتیب، بیشترین کمیت را داشته‌اند و نقش‌های یادشده، با زیر مجموعه‌های وسیع، نشان از مطابقت بسیار با سایر نقوش موجود روی کاشی‌های دیگر کاخ‌های اصفهان دارند. در هر چهار بنای مورد پژوهش، بیشترین شباهت را می‌توان در تلفیق نقوش اسلیمی با نقوش ختایی مشاهده نمود در‌حالی‌که در برخی بخش‌ها، نقوش ختایی به صورت منفرد و تنها در یکی از کاخ‌ها به‌کار رفته‌اند.

plant motifs on the tiles of the ruined jahānnāma pavilion with other safavid palaces

jahānnāma pavilion at the beginning of čahārbāḡ street is one of the famous palaces of the safavid period, which, like many other palaces of this period, was completely destroyed during the qajar era and specifically, the rule of ẓell-al-solṭān. with archaeological excavations in the approximate area of the palace in 2014, in addition to determining its exact location, a significant number of seven-color tile pieces with plant motifs were obtained. the present study was carried out with the aim of identifying the plant motifs used on the tiles of the ruined palace of jahānnāma and finding the similarities and differences between these motifs and the plant motifs of the tiles of the remaining safavid palaces in isfahan and identifying their indicator characters. the research questions are: what kind of plant motifs are mostly used in jahānnāma palace tiles? and what similarities or differences these plant motifs have with the plant motifs on the tiles of other safavid palaces in isfahan? the information of this research has been done through the method of finding and collecting library documents and texts on the one hand, and on the other hand, field investigation on 141 pieces of remained tiles from jahānnāma palace and compare them with the patterns of tiles of other palaces remaining from the safavid period in isfahan. so the research method is descriptive-analytical and comparative. the results of the research show that among the plant motifs in the tiles of jahānnāma palace, eslīmī and ḵatāʾī motifs have the highest quantity, respectively, and these motifs, with their vast subsets, show that they are very similar to other motifs found on the tiles of other palaces in isfahan. in all four researched palaces (ʿālīqāpū, čehelsotūn, haštbehešt, and jahānnāma), the greatest similarity can be seen in the combination of islamic motifs with ḵatāʾī motifs, while in some parts, ḵatāʾī motifs are used individually and only in one of the palaces.