تحلیل نگاره به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه طهماسبی و رشیدا بر اساس رویکرد روایت‌شناسی ژرار ژنت

 نگاره به بند کشیدن ضحاک، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه نگارگران بوده است. در بسیاری از شاهنامه‌ها از جمله شاهنامه طهماسبی و رشیدا، این موضوع به شکلی متفاوت به تصویر کشیده شده است. هدف این مقاله، مقایسه نگاره‌ها با متن و با یکدیگر بوده است. یکی از نظریه‌پردازانی که در زمینه روایت‌شناسی تحقیقاتی داشته، ژرار ژنت از روایت‌شناسان مطرح ساختارگرا است که طرح جامع و کاملی برای بررسی متون روایی عرضه داشته است. او در نظریات خود به بررسی سه جنبه از گفتار یعنی؛ لحن، زمان و وجه یا حالت توجه داشته است. بر این اساس، سوال اصلی مقاله این است که نحوه بازنمایی داستان ضحاک در دو نگاره طهماسبی و رشیدا با عنوان به بند کشیدن ضحاک با توجه به دیدگاه ژنت چگونه بوده است؟ در این پژوهش، از عناصر و اجزای داستان و روایت که عبارت هستند از؛ پی رنگ، شخصیت‌ها، زاویه دید، درون‌مایه، فضاسازی و زمان و نحوه قرارگیری آنها در بدنه داستان و روایت تصویری به‌عنوان مولفه‌های تاثیرگذار استفاده شده است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و برای گردآوری مطالب، از منابع کتابخانه‌ای کمک گرفته شده است. از نتایج تحقیق چنین برآمده که توالی زمان در داستان بر اساس رخدادها صورت گرفته، اما در نگاره‌ها بر اساس حذف و برجسته‌سازی و استفاده از متن شعر برای پیوست رخدادها توسط نقاش شکل گرفته است. در نگاره به بند کشیدن ضحاک در شاهنامه رشیدا، نقاش به یک صحنه اکتفا کرده، اما در نگاره شاهنامه طهماسبی چندین رخداد را تصویر کرده که خود به این توالی کمک نموده است. از سوی دیگر، در متن شعر از چندین راوی استفاده نموده که در نگاره‌های فوق، محدودیت نمایش راوی دیده شده است. از نظر وجه یا زاویه دید نیز دست شاعر باز بوده، اما زاویه دید در نگاره‌ها به دلیل تجسمی بودن نسبت به شعر متفاوت است؛ هر یک از نگاره‌ها با توجه به فاصله کانونی امکان نشان دادن رخدادهای بیشتر را داشته که در این رابطه، شاهنامه طهماسبی به دلیل فاصله کانونی، جزئیات و تعداد پیکره بیشتری را نشان داده و این امر موجب کنش بیشتر حوادث شده است.

the image of to tie up zahak in tahmasbi and rashidashahnameh based on gerard genets narratology approach

the drawing of zahak is one of the subjects that have been the focus of painters.  in many shahnamehs, including the shahnameh of tahmasabi and rashida, this issue is depicted in a different way. the purpose is to compare the pictures with the text and with each other. gerard genet is one of the theorists who has researched in the field of narratology, he is one of the structuralists and has offered a comprehensive plan for examining narrative texts. in his theories, he has paid attention to examining three aspects of speech, i.e., tone, time, and mode. the main question in this article is how the story of zahhak was represented in the two paintings of tahmasabi and rashida with the title of tie up zahak according to genet’s point of view. in this research, the elements and components of the story and narration have been used, which include background color, characters, point of view, theme, atmosphere and time, and how they are placed in the body of the story and visual narrative as influential components. the research method was descriptive-analytical and library sources were used to collect the materials. from the results of the research, it has emerged that the sequence of time in the story is based on the events, but in the paintings it is formed based on the removal and highlighting and the use of the text of the poem to connect the events by the painter. in the image to tie up zahak in the shahname of rashida, the painter has limited himself to one scene, but the image in shahname of tahmasbi has depicted several events, which has contributed to this sequence. on the other hand, several narrators are used in the text of the poem, but the limitations of the narrator are seen in the above images. in terms of aspect or angle of view, it is also open, it is in the hand of the poet, but the angle of view in the pictures is different from that of the poem due to its visualization. each of the images has the possibility to show more events due to the focal length. in this regard, tahmasabi’s shahnameh has shown more details and more figures due to the focal distance, which has caused more action in the events.