مطالعه بینامتنی نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی بازوبندی عصر صفوی (محفوظ در موزۀ متروپولیتن) مبتنی بر ابعاد برگرفتگی از «سام نامه»

اثبات تاثیر سنت تصویری چینی بر هنر ایرانی پس از حکومت ایلخانان مغول به نظریه‌‌ای غیرقابل‌انکار نزد پژوهشگران بدل شده است. وجود اژدها، ابرک و فرم‌های پیچکی به چینیان نسبت داده‌شده است؛ اما مقاله حاضر رویکردی متفاوت اتخاذ نمود. مبتنی بر این باور که این جهان، دنیای متن‌هاست، قصد دارد خرده متنی از کلان‌متن قالی بازوبندی عصر صفوی را خوانش نماید. به نظر می‌رسد تکیه‌بر ظرفیت‌های فرا متنی برای مطالعۀ نمودهای هنر ایران ضروری بوده و اندیشه‌های پیشین نیاز مبرم به بازنگری دارد پس با همین منظور فرضیه این است که نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی محفوظ در متروپولیتن ارجاع به واقعیت تهاجم فرهنگ چینی نبوده و به جهانی نشانه‌ای از نظام نوشتاری ادبیات عامه، بخشی از سام نامه، ارجاع می‌دهد. تحدید فرضیه جهت روشن نمودن تحلیل نقش اینگونه قابل طرح است که هنرمند طراح بر اساس سام‌نامه نقشه قالی را رسم نموده و حال بر همان مبنا قابل تفسیر است. گونۀ این ارجاع نشانه‌ای (سیموسیس) بوده که موجب می‌شود تا نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» در قالی بازوبندی صریح و تک لایه‌ای نبوده و ضمنی و چندلایه باشد. با استفاده از متن سام نامه (متن مقدم و پیشین)، نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» قالی قابل رمزگشایی است. مقالۀ حاضر باهدف اجتناب از خوانشی تک‌بعدی و تک معنایی به تحلیل بینانشانه‌ای روی آورده تا معنای سیال نقش را بازیابد. نظام نوشتاری سام نامه مرجعی برای نظام تصویری قالی صفوی لحاظ شده است. پژوهش کیفی بوده و از انواع تحقیقات بنیادین نظری بوده و روشی توصیفی- تحلیلی دارد. نمونه مطالعاتی یک‌تخته قالی از مجموع بافته‌های داری محفوظ در موزۀ متروپولیتن متعلق به عصر شاه‌تهماسب صفوی است. یافته‌ها محصول فیش‌نویسی از منابع کتابخانه‌های و ثبت مشاهدات تصاویر موزه‌ای است که در بستر روش بینامتنیت تحلیل‌شده است. نتیجه آن‌که نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» ارجاعی برون فرهنگی (چینی) نبوده و به داستان نبرد سام با ارقم اژدها در سام نامه ارجاع می‌دهد. به بیانی دیگر با توجه به مطالعه بینامتنی، نقش «رویارویی سیمرغ و ارقم» مبتنی بر سام‌نامه بوده و دال بر ایرانی بودن بن‌مایه بوده و ارتباطی با نفوذ فرهنگ چینی ندارد.

an intertextual study of the role of “simorgh and the arqam”on the safavid era latic rug (kept in the metropolitan museum)based on the derivations of texts from “samnameh”

proving the influence of the chinese pictorial tradition on iranian art after the rule of the mongol patriarchs has become an undeniable theory among researchers. the existence of dragons, ivy and ivy forms have been attributed to the chinese; but this article adopted a different approach. based on the belief that this world is the world of texts, he intends to read a sub-text of the large text of the safavid rug. it seems that it is necessary to rely on transtextual capacities to study the manifestations of iranian art and the previous ideas urgently need to be revised. with this aim, the hypothesis is that the role of simorgh and arqam’s encounter in the metropolitan  museum carpet is not a reference to the reality of the invasion of chinese culture, but it refers to the world as a sign of the writing system of popular literature, a part of samnameh. limitation of the hypothesis to clarify the analysis of the role can be proposed in this way that the designer artist drew the design of the carpet based on the samnameh and the present can be interpreted on the same basis. the type of this reference is a sign (simosis) which makes the role of simorgh and arqam’s confrontation in the qabi or latic design carpet not explicit and single-layered, but implicit and multi-layered. by using the text of sam nameh (preface and previous text), the role of the encounter between simorgh and arqam of the rug can be deciphered. in order to avoid a one-dimensional and one-meaning reading, the present article has turned to intertextual analysis to recover the fluid meaning of the role. the sam nameh writing system is considered as a reference for the safavid carpet visual system. qualitative research is one of the basic theoretical research types. it is descriptive-analytical in terms of method and nature. a study example of a carpet board from the collection protected in the metropolitan museum belongs to the safavid era of shah tehamasab. the findings are the product of writing slips from library sources and recording observations of museum images that have been analyzed in the context of intertextuality. the result is that the role of simorgh and arqam’s confrontation is not an extracultural (chinese) reference and refers to the story of sam’s battle with arqam the dragon in sam nameh.